السبت، 17 نوفمبر 2012
الأربعاء، 12 سبتمبر 2012
سه‌رنووسه‌ره سیاسه‌تمه‌داره‌كان نوێنه‌رایه‌تی كێ ده‌كه‌ن
ئه‌رسه‌لان ره‌حمان
له‌م سێ شاره‌ی هه‌رێمی كوردستان رووداوگه‌لێك رووده‌ده‌ن مایه‌ی سه‌رنج و قسه‌له‌سه‌ر كردنی جدیین. چ له رووی سیاسییه‌وه بێت یان له هه‌ر روویه‌كی دیكه‌ی كایه‌كانی ژیانی خه‌ڵكی ئه‌م سێ شاره‌وه بێت.
ئه‌وه‌ی قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كه‌ین كایه‌ی رۆژنامه‌وانی كوردییه، تێبینی ده‌كرێت له شارێكی وه‌كو سلێمانی كاتێك فره كوێخایی و كوتله‌بازی و تاقمچێتی ئه‌م گرد وئه‌و گرد دێنه گۆ و هه‌ركه‌س بۆخۆی خه‌ریكی ماشینه‌وه و خۆ گه‌یاندنه كه‌شكه‌ڵانی فه‌له‌كه، ده‌زگا به‌ناو رۆژنامه‌وانییه‌كانیش بیریان ده‌چێت ئه‌وان حزب نیین و ده‌نگۆیه‌كی تایبه‌ت به گه‌یاندنی هه‌واڵ و زانیاری و رای خه‌ڵكن دێن ده‌بنه كه‌وا سووری به‌ر له‌شكر و ره‌فتارییان ده‌بێته ره‌فتاری حزبی سیاسیی، یاخود به‌لانی كه‌م رێكخراوی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی.
ده‌زگای رۆژنامه‌وانی ئه‌ركی گه‌یاندنی هه‌واڵ، زانیاری راست و دروست و له سه‌رچاوه‌ی باوه‌ڕپێكراوه‌وه‌یه بۆ خه‌ڵك، ئه‌ركی هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵكه، ئه‌ركی رۆشنبیركردنی خه‌ڵكه، ئه‌ركی درووستكردنی رای گشتی و پیشاندانی واقیعی حاڵه، به‌ده‌ر له‌مه پێی ناوترێت ده‌زگای رۆژنامه‌وانی.
له میانه‌ی رووداوه‌كانی حه‌ڤده‌ی شووباتی رابردووی سلێمانی و تا هه‌نووكه‌شی له‌گه‌ڵدا بێت ژماره‌یه‌ك له ده‌زگا رۆژنامه‌وانییه‌كانی سنووری سلێمانی له سه‌رووشیانه‌وه هاووڵاتی و لڤین وه‌ك باره‌گایه‌كی حزبی و راگه‌یاندننه‌كه‌شیان وه‌ك كه‌ڕه‌نای ئه‌و حزبه خستووه‌ته‌كار. سه‌رنووسه‌رانی ئه‌و ده‌زگا "ئه‌هلییانه" بوونه‌ته وتاربێژی سیاسی و هه‌ر رۆژه‌ی له رێگه‌ی مایكێكه‌وه ده‌یانه‌وێت جه‌ماوه‌ری شاره‌كه نه‌ك خوێنه‌ره‌كانیشیان به ئاقارێكدا به‌رن.
ئه‌مه له كاتێكدایه ئه‌وان كانتۆنی سیاسیی نیین و حه‌قی ئه‌وه‌یان نییه وه‌ك وتاربێژانی سیاسی ئه‌وه‌ی به حزبایه‌تی بۆیان نه‌لواوه له رێگه‌ی میدیاوه ئه‌نجامی بده‌ن.
كاتێك سه‌رنووسه‌ری گۆڤارێك یاخود رۆژنامه‌یه‌ك ده‌بێته كاره‌كته‌رێكی سیاسیی و له پشت مایكێكه‌وه خه‌ڵك بۆ مه‌به‌ستی تایبه‌تی هانده‌دات، ئیدی ئه‌وه رۆژنامه‌وان نییه و حه‌ق نییه پێی بوترێت رۆژنامه‌وان، چونكه ئه‌وه‌ی ده‌یكات له‌گه‌ڵ رووحیه‌ت و ماهییه‌تی پیشه‌كه‌ی یه‌ك ناگرێـته‌وه و به‌لانی كه‌م ئه‌گه‌ر هیچ زیانی لێ نه‌كات، ئه‌وا خه‌سڵه‌تی پیشه‌یی بوون و راستگۆیی له گواستنه‌وه‌ی زانیاری له‌ده‌ستده‌دات و ده‌زگا رۆژنامه‌وانییه‌كه‌ی ده‌كاته سه‌نگه‌ری ته‌قه كردن له نه‌یاره‌كانی وه‌ك ئه‌وه‌ی له لڤین ده‌یبینیین.
بێگومان تێكه‌ڵكردنی كاری رۆژنامه‌وانی و مه‌یلی بوون به سیاسه‌تچیی له‌م سێ شاره‌دا شتێكی موعجیزه ئاسا نییه و رۆژانه ده‌بینین چۆن سه‌رنووسه‌ری زۆرێك له‌و گۆڤار و رۆژنامه به‌ناو ئه‌هلییانه له شاشه‌كانی ته‌له‌فزیۆن و له پشت مایكی به‌رنامه رادیۆییه‌كانه‌وه قسه ده‌كه‌ن و ئه‌وه‌ی به‌لایدا ناچن هونه‌ر و ئیتیك و رێساكانی پیشه‌كه‌ی خۆیانه و وه‌ك تووتیه‌كی سیاسه‌تچی هه‌مان ئه‌و شتانه ده‌ڵێنه‌وه كه سیاسییه حزبییه‌كان ده‌یلێنه‌وه.
پێویسته ئه‌و راستییه‌مان له‌به‌رچاو بێت ئه‌ركی راگه‌یاندن وه‌ك وتمان گه‌یاندنی زانیاری راست و دروست و خستنه‌ڕووی نهێنییه شاراوه‌كانه بۆ رای گشتی، ئیدی ئه‌وه خه‌ڵكه ده‌بێـت دادوه‌ری بكه‌ن و ئه‌وه خه‌ڵك و گرووپه‌كانی فشار و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نییه خۆپشاندان ساز ده‌كه‌ن و هوتاف بۆ داواكانییان ده‌كێشن نه‌ك سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه "ئه‌هلییه‌كان" و له هه‌موو دۆخێكدا پێویسته رۆژنامه‌وان بێلایه‌ن بێت و نه‌بێته به‌شێك له رووداوه‌كان و ده‌بێت هه‌میشه له ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی رووداوه‌كان بێت و پارێزگاری له سه‌ربه‌خۆبوونی خۆی بكات و هه‌موو هه‌وڵێكی بۆ ئه‌وه بێت راستییه‌كان وه‌ك خۆیان بۆ وه‌رگران بگوازێته‌وه.
حه‌قه خوێنه‌ری كورد بپرسێت ئایا ئه‌وه‌ی پێی ده‌وترێت میدیای ئه‌هلی ئه‌وه‌ی كردووه؟ بێگومان وه‌ڵام نه‌خێره، ئه‌ی كه‌واته خوێنه‌ران چۆن متمانه به زانیاریه‌كانتان بكه‌ن و ئه‌رێ پیشه‌یی بوونی ئێوه له كوێدایه و ئه‌هلیی بوون چ ئیمتیازێكه و چ سه‌روه‌رییه‌كه له كاتێكدا ئێوه جگه له حزبێكی سیاسیی له توێی دێڕه نووسراوه‌كانی رۆژنامه و گۆڤاره‌كانتاندا هیچ دیكه نیین.
الثلاثاء، 3 أبريل 2012
هەڵمەتی رۆژنامەوانی
ئا: ارسلان رحمان.
دەروازە
زۆر جار لەكایەی كاری میدیاییداو بەتایبەتی لەرۆژنامەگەریدا دەزگایەك، لایەنێك، سەنتەرێك، رۆژنامەیەك بەرنامە دادەڕێژێت بۆ ئەوەی هەڵمەتێكی رۆژنامەوانی بە مەبەستێكی دیاریكراو لەبارەی پرسێكی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی، رۆشنبیری... هتد ئەنجامبدات‌و لێرەوە پێویستە رۆژنامەوان شارەزایی بنەماو پێكهێنەرەكانی هەڵمەتی رۆژنامەوانی بێت‌و لەپاڵ ژانرەكانی دیكەی هونەری نووسینی رۆژنامەوانی بیخوێنێت هەرچەندە لەبنەڕەتدا هەڵمەتی رۆژنامەوانی ژانرێكی كاری رۆژنامەوانی نییە، بەڵام هونەرەكانی نووسینی رۆژنامەوانی تێدا بەكار دەبرێن.
ناساندن:
هەڵمەتی رۆژنامەوانی: هونەری رۆژنامەوانیی نییە، بەڵام هونەرەكانی نووسینی رۆژنامەوانی تێدا بەكار دەبرێن‌و لەخودی خۆیدا زنجیرە پرۆسەیەكی یەك لەدوای یەكی كاری میدیایی‌و رێكخراوەییە بەمەبەستی گەیشتن بەئامانجێكی دیاریكراو، ئەنجامدەدرێت. هەموو رێگاو میكانیزمە درووستەكانی گەیشتن بەو ئامانجەی تێدا بەكار دەهێنرێن بەتایبەتی ژانرەكانی نووسینی رۆژنامەوانی.
شێوازی بەكارهێنانی ژانرە رۆژنامەوانییەكانی هەواڵ، راپۆرت‌و ستۆری، ریپۆرتاژ، گفتوگۆی رۆژنامەوانی و وتار بەجۆرێك رێكدەخرێن‌و كارییان لەسەر دەكرێت، كە ئامانجی هەڵمەتەكە بپێكن‌وهەموویان یەك ئاراستەیان هەیەو روویان لەخاڵێكە بۆ ئەوەی بگەنە ئەو خاڵە بە واتایەكی دیكە كاردانەوەی مەبەست و چاوەڕوانكراو بخولقێنن.
ئەركەكانی هەڵمەتی رۆژنامەوانی:
هەڵمەتی رۆژنامەوانی مەبەست لەبەرپاكردن‌و ئەنجامدانی دوو خاڵی سەرەكییە، كە ئەمانەی خوارەوەن:
یەكەم: گەیاندنی زانیاری‌و خوڵقاندنی رایگشتی كۆمەڵگە لەبارەی سیاسەتێك، یاسایەك، پرسێك، كێشەیەك، بڕیارێك، ئاراستەیەكی دیاریكراوی ناو كۆمەڵگەو پشتیوانیكردن لەو لایەنەی، هەڵمەتەكەی لەپێناو ئەنجامدراوەو قەناعەتپێهێنانی رایگشتی لەسەر ئەوەی پشتیوانی لەتەوەری هەڵمەتەكە بكەن، یاخود بە پێچەوانەوە ئاراستەكردنی رایگشتی دژی سیاسەتێك، یاسایەك، كێشەیەك، پرسێك‌و هەوڵدان بۆ رێگە لێگرتنی.
دووەم: پاككردنەوەی كۆمەڵگە لەخراپەكارییەك، لەدیاردەیەكی ناپەسندو دزێو، بۆنموونە هەڵمەتی رۆژنامەوانی دژی دیاردەی جگەرە كێشان لە شوێنە گشتییەكاندا.
جۆرەكانی هەڵمەتی رۆژنامەوانی
یەكەم: هەڵمەتی رۆژنامەوانی پلان بۆداڕێژراو:
ئەمجۆرە هەڵمەتە بەڕێوبەرایەتی دەزگایەكی راگەیاندن، یاخود دەستەی بەرپرسیاری رۆژنامەیەك لەسەر بنەمای زانیاری و بەرچاورۆشنی پلانی بۆ دادەڕێژن و زۆرترین ژمارەی كەسانی پەیوەندیدارو شارەزای بۆ كۆدەكەنەوەو لەرووی مادییشەوە هەموو ئامادەكارییەكی بۆ دەكەن‌و هیچ شتێكی لەبارەوە ناورژێنن تائەو كاتەی هەموو ئامادەكارییەكان تەواو دەبن.
وەك ئەو هەڵمەتە رۆژنامەوانییەی رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمز لە 1971 دوای دەستخستنی حەوت هەزار بەڵگەی نهێنی وەزارەتی بەرگری ئەمەریكا "پنتاگۆن" لەدژی شەڕی ڤێتنام بەرپایكردو لەكاردانەوەیدا رایگشتی ئەمەریكا دژی شەڕی وڵاتەكەیان لەڤێتنام وەستانەوە.
دووەم: ئەمجۆرەیان ئامادەكاری پێشوەختی بۆ نەكراوە
سەرەتا بەبڵاوكردنەوەی هەواڵێكی ئاسایی دەستپێدەكات و دواتر رۆژنامەكە زنجیرەك كاری رۆژنامەوانی دیكەی لەبارەوە بڵاو دەكاتەوەو رایگشتی لەبارەی تەوەری هەڵمەتەكە دەوروژێنێت. وەك ئەوەی یەكێك لەو رۆژنامەنووسانەی، تازە دەستی بەكار كردبوو لەرۆژنامەی واشنتن پۆست هەواڵێكی لەبارەی سیخوڕیكردن‌ودانانی ئامێری تۆماركاری دەنگ لەبارەگایەكی هەڵبژاردنی دیموكراتییەكانی ئەمەریكا دەستكەوتبوو، دواتر رۆژنامەكە ئاشكرایكرد، كە سەرۆكی ئەمەریكا "نیكسۆن" دەستی لەو كارەدا هەیەو بەو هۆیەوە هەڵمەتێكی رۆژنامەوانی بەرپاكردو نیكسۆنی ناچاركرد دەست لەپۆستی سەرۆكایەتی ئەمەریكا بكێشێتەوە.
رەگەزەكانی هەڵمەتی رۆژنامەوانی:
هەڵمەتی رۆژنامەوانی لەسەر بنەمای چەند رەگەزێكی سەرەكی دامەزراوەو پێویستە ئەو رەگەزانە بوونیان هەبێت بۆ ئەوەی هەڵمەتە رۆژنامەوانییەكە ئامانجەكانی خۆی بپێكێت، ئەوانیش ئەمانەن:
یەكەم: بابەت یاخود تەوەری هەڵمەتەكە:
پێویستە تەوەری هەڵمەتەكە جێگەی بایەخی كۆمەڵگە بێت‌و رەنگدانەوەی بەرژەوەندییە گشتییەكانی هاووڵاتییان بێت.
دووەم: ئامانجی هەڵمەتەكە:
پێویستە هەڵمەتی رۆژنامەوانی ئامانجی روون بێت‌و‌و لای كۆمەڵگەو رایگشتی ئەو ئامانجە دیار بێت‌و شایستەی بەدیهێنان بێت‌و هەموو هەنگاو و پرۆسەكانی چوارچێوەی هەڵمەتەكە لەسۆنگەی چوون بەرەو هێنانەدی ئەو ئامانجە ئەنجامبدرێن. پێویستە ئەوەشمان لەیاد نەچێت كە ناڕوونی ئامانجی هەڵمەتی رۆژنامەوانی كۆمەڵگە تووشی لادان‌و سەرلێشێوان دەكات.
سێیەم: جەماوەری هەڵمەتەكە:
پێویستە رۆژنامەكە، یان ئەو دەزگا راگەیاندنەی هەڵمەتە رۆژنامەوانییەكە بەرپا دەكات سەركەوتووانە كار بۆ بەشداریپێكردنی رایگشتی لەدیاریكردن‌و خستنەڕووی پرس‌و تەوەری هەڵمەتەكەی بكات، بۆ ئەوەی رایگشتی بەتەنگ پرسەكەی خۆیەوە بێت‌و كاردانەوەی لەبەرامبەردا بەشێوەیەكی ئەرێنی پیشانبدات. بەمجۆرە رایگشتی دەبێتە هێزێكی فشار لەسەر خودی رۆژنامەكەش لەپێناو هێنانەدی ئەو ئامانجەی هەڵمەتەكەی بۆ بەرپاكراوە.
چوارەم: پەیامی هەڵمەتەكە:
پێویستە ئەو پەیامەی، ئامادەكراوە لەرێگەی رۆژنامەوە بگەیەندرێتە خوێنەران یان رایگشتی پەیامێكی روون‌و دەقیق‌و دیاریكراو بێت‌و لەسەر بنەمای زانستی‌و بەڵگە‌و پاساوی لۆژیكی رێكخرابێت‌و پەیامێكی چەواشەكارانە نەبێت‌و بێ بنەماو پشتیوانی لۆژیكی ئاراستە بكرێت‌و هەروەها پێویستە ئەو پەیامە بەزمانێكی گونجاو دابڕێژرێت كە جەماوەر لێی تێبگات.
پێنجەم: ئەو لایەنەی پەیامەكەی ئاراستە دەكرێت: یەكێكی دیكە لەرەگەزەكانی هەڵمەتی رۆژنامەوانی "جەماوەری بە ئامانجگیراوە"، پێویستە ئەو جەماوەرە دەستنیشان بكرێت‌و هەموو زانیارییەك لەبارەیەوە كۆبكرێتەوە‌و لەسەر بنەمای زانستی‌و بە گوێرەی
تواناو ئاستی ئەو جەماوەرە پەیام ئاراستە بكرێت، بۆنموونە ئەو پەیامە بۆ توێژی دەسەڵاتدارە، بۆ ژنانە، بۆ گەنجانە، بۆ چ توێژێكە بۆ ئەوەی بزانرێت بە چ رێگەیەك و بە چ زمانێك ئەو جەماوەرە بدوێندرێت‌و پەیامەكەی پێ بگەیەندرێت.
هۆكارەكانی سەركەوتنی هەڵمەتی رۆژنامەوانی:
یەكەم: ئامادەكاری پێشوەخت بۆ ئەنجامدانی هەڵمەتەكە، ئامادەكارییەكان پێویستە لە رووی مرۆیی و مادییەوە كامڵ بن و هەموو ئەو پێویستییانەی سەركەوتنی هەڵمەتەكەیان پێوە پەیوەستە لەبەردەستدا بن.
دووەم: بە دواداچووون‌و چاودێریكردنی بەردەوامی مەسەلەكەو خستنەڕووی لایەنە جۆراو جۆرەكانی‌و شیكردنەوەی لایەنە سەرەكیی‌و لاوەكییەكانی، چونكە ئەگەر رۆژنامە بابەتی هەڵمەتەكەی فەرامۆش كرد، ئەوا كاردانەوەی نەرێنی لێدەكەوێتەوەو ئامانجی هەڵمەتەكە بەدینایێت.
سێیەم: وا پێویست دەكات رۆژنامە رێزی رای جیاواز بگرێت‌و لەو رێگەیەوە هەوڵبدات دەرفەتی وتوێژو راگۆڕینەوە بۆ هەموولایەك بڕەخسێنێت بەمەبەستی بەدەستهێنانی متمانەی هاووڵاتییان‌و خوێنەرەكانی بەتایبەتی‌و خوڵقاندنی كەشوهەوای لەیەكدی گەیشتن و یەكدی قبوڵكردن‌و قەناعەتپێهێنان لەرێگەی دیالۆگەوە.
چوارەم: رۆژنامە هەموو توانا ماددی‌و مرۆییەكانی بخاتە خزمەت هەڵمەتە رۆژنامەوانییەكەوە.
پێنجەم: پابەندبوون بەبابەتیبوون‌و رێزگرتنی بۆچوونە جیاوازەكان‌و ئاراستەنەكردنی تۆمەت بە بێ بەڵگە‌و نەچوونە ناو دۆخی موهاتەرات‌و سوكایەتیكردن بە نەیارەكانەوە.
سەرچاوە:
- فاروق ابو زید، لیلی عبدالمجید، فن التحریر الصحفی، مداخلات تكنولوجیا التعلیم، القاهیرە، 2000، ص (247 -250).
ئه‌م بابه‌ته له كتێبی : (كارامه‌ییه‌كانی نوسین له رۆژنامه‌گه‌ری چاپكراو و ئه‌لیكترۆنیدا)، ئا: عه‌بدولخالق ئیبراهیم، ئه‌رسه‌لان ره‌حمان،چاپی یه‌كه‌م، 2010، لاپه‌ڕه (255 - 262) بڵاوكراوه‌ته‌وه.
الأحد، 1 أبريل 2012
وه‌رگێڕانی هه‌واڵ هونه‌ر نییه، داڕشتنه‌وه‌ی هونه‌ره
بە خوێندنەوەیەكی خێرای هەواڵەكە راستەوخۆ خوێنەر درك بەوە دەكات، هەواڵنووس هێندەی پابەندەی وەرگێڕانی وشە بووە، هێندە بایەخی بە گواستنەوەی مانا و داڕشتنەوەی زانیارییەكان نەداوە و تەنیا پەیامی رۆژنامەوانێكی بیانی بە زمانێكی شێواو بۆ گواستووینەتەوە.
لە پەرەگرافی یەكەمدا هەواڵنووس نەیتوانیوە لیدێكی سەرنجڕاكێش و بەمانا بۆ هەواڵەكە دابڕێژێت و بەهۆی بەهەڵە بەكارهێنانی فرمان خەریكە سەری لە خوێنەر شێواندووە. بۆنموونە : (سەرباری ئەوەی زۆرێك رێككەوتن بەوەی..) لە رووی داڕشتنەوە لەنگە و باشتر وابوو بنووسرایە: (سەرەڕای رێككەوتنی زۆرینەی لایەنەكان لەسەر ئەوەی...).
پێویستە بۆ خوێنەر روونبكرێتەوە (زۆرێك) چی؟ كێ؟ مەبەست لە زۆرێك چییە چونكە ئەو ئاوڵفرمانە بۆ شت و كەس بەكاردێت..
لە دێڕی دووەمدا دەنوسێت: (ئەنجومەنی كورد بەو پەیكەرە)، كام پەیكەر؟ مەبەست لە پەیكەر چییە؟ راستەكەی ئەوەیە بنووسرێت (بە پەیكەری كارگێڕی ئەو ئەنجومەنە) چونكە لە دێڕی سەرەوەدا باسی ئەنجومەنی نیشتمانییە و هیچ باسێكی پەیكەر نەكراوە.
دواتر نووسراوە "كۆبوونەوەكەیان بەجێهێشت.." باشە پێمان بڵێن كام كۆبوونەوە.
سەرەڕای ئەو هەڵانە، ئەو هەواڵە داڕشتنی رۆژنامەوانی كورد نییە و ئەو بەڕێزەی هەواڵەكەی لە عەرەبییەوە بۆ كوردی وەرگێڕاوە چونكە بە زاكیرەو عەقڵ و بیركردنەوەی كورد داینەڕشتووەتەوە ئۆپۆزسیۆنی كورد لە سوریا بە دەرچوون لە كۆدەنگی ئۆپۆزسیۆن و گەلی سوریا تۆمەتبار دەكات، بێگومان ئەمەش جگە لە لێدانی بەرژەوەندی و ناوبانگی نوێنەرانی كوردی سوریا هیچی دیكە نییە.
لێرەدا دووجار ئەو پەرەگرافە دەنووسینەوە بۆ ئەوەی جیاوازی نێوان بوونی عەقڵیەت و زاكیرەیەكی كوردانە لە داڕشتن و وەرگێڕانێكی رۆبۆتیانە چەندە جیاوازن..
نموونەی یەكەم: گێڕانەوەی پەرەگرافەكە بەگوێرەی ئەوەی هەواڵنووس ئامادەیكردووە..
دەگونجێت بنووسین: (سەرەڕای رێككەوتنی زۆرینەی لایەنەكان سەبارەت بە نوێنەرایەتیكردنی گەلی سوریا لە لایەن ئەنجومەنی نیشتمانییەوە، بەڵام بەهۆی رازی نەبوونی نوێنەرانی كورد لە پەیكەری ئیداری ئەنجومەنەكە و هەستكردن بە پەراوێزخستنی رۆڵیان، بڕیاریاندا كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنەكە بەجێبهێڵن و بایكۆتی كۆنگرەی داهاتووش بكەن).
نموونەی دووەم: داڕشتنەوە لەسەر بنەمای تێگەیشتنی كوردانە بۆ رووداوەكان و ئاراستەكردنی پەیام و زانیاری بۆ وەرگری كورد دەگونجێت بنووسین:
(بەهۆی پەراوێزخستنی رۆڵی كورد و رازی نەبوون لە پەیكەری ئیداری ئەنجومەنی نیشتیمانی گەلی سوریا، نوێنەرانی كورد لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنەكە كشانەوە و بڕیاریاندا بایكۆتی كۆنگرەی داهاتوویش بكەن).
دەبێت لە وەرگێڕاندا زانیارییەكان بگوازینەوە و وەك كورد دایانبڕێژینەوە و بە دڵنیاییەوە هەواڵنووسی ماڵپەری (بی.بی.سی) چونكە عەرەبە ویستوویەتی بە ناڕاستەوخۆ پێمان بڵێت، لەكاتێكدا هەمووان كۆكن لەسەر شەرعیەتی ئەنجومەنی نیشتمانی فەرموو كورد بە بیانووی رازی نەبوون بە پەیكەری ئیداری كشاونەتەوە. ئەمەش مانای وایە كورد لە دەرەوەی كۆدەنگی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە.
ئەمە تەنیا لە بارەی لیدی هەواڵەكەوە، ئیدی بە پێویستی نازانم لەسەر كۆی بڕگە و هەڵە زمانەوانی و هونەرییەكانی هەواڵەكە بدوێم و خوێنەری شارەزا بە سانایی پەیان پێدەبات و بە كورتی رەخنەكان دەخەینەڕوو:
دێڕی یەكەمی پەرەگرافی دووەم كامە كۆبوونەوە؟ كەی بووە؟ چۆن بوو؟؟
پەرەگرافی سێیەم (بی.بی.سی) ئاژانس نییە، بەڵكو ماڵپەڕی هەیە، تەلەفزیۆنە، رادیۆیە، بە چەندین زمانی جیاجیا پەخشی بەرنامەكانی دەكات، پێویستە ناوی سەرچاوە روونبكرێتەوە ئایا رادیۆی (بی.بی.سی)یە یان كەناڵی تەلەفزیۆنەكەیەتی یان ماڵپەڕەكەیە و هەروەها زمانی كەناڵەكەش پێویستە دیار بكرێت.
پەرەگرافی چوارەم نوسراوە "تا بچووكترین.." چی؟ لە دەقی هەواڵە عەرەبیەكەدا (قسم/ بەش) هاتووە، بەڵام وەرگێڕ لەبیری كردووە.
پەرەگرافی كۆتایی هەڵەكانی بۆ خوێنەری شارەزا بەجێدەهێڵم..
بەهیوای سەركەوتن و پێشخستنی ئاستی توانای زمان و هونەری نووسینی هەواڵ بۆ هەواڵنووسانی بەڕێزی كەناڵ و دەزگاكانی راگەیاندن.
به‌سته‌ری هه‌واڵه‌كه‌ی ماڵپه‌ڕی بی.بی.سی
http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2012/03/120327_syria_opposition_snc.shtml
ارسلان رحمان
الجمعة، 30 مارس 2012
لە بارەی وەرگێڕان و پشتڕاستنەكردنەوەی هەواڵ و زیاد بەكارهێنانی (كە)
لە بارەی وەرگێڕان و پشتڕاستنەكردنەوەی هەواڵ و زیاد بەكارهێنانی (كە)
زۆرێك لە میدیای كوردی ئەوەندە پشت بە وەرگێڕان دەبەستن؛ نیو ئەوەندە پیشت بە گەڕان بەدوای سەرچاوەی هەواڵ و دەستكەوتنی زانیاری لە سەرچاوەی سەرەكییەوە نابەستن.بۆنموونە:
ئەم هەواڵەی ئاژانسی هەواڵ و بەدواداچوونی پەیامنێر، چاو لێبكەین دەبینیین، هەواڵەكە جگە لە وەرگێڕانی دەقی هەواڵێكی رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) هیچی دیكە نییە.
حەقە بپرسین:
یەكەم: ئەو سەرچاوە باڵایەی یەكێتی كێیە هەڵوێستی حزبێكی دەربڕیوە و ناوی خۆی ئاشكرا نەكردووە؟ ئایا نەدەكرا سایتی پەیامنێر پەیوەندییەك بە گوتەبێژی رەسمی یەكێتییەوە بكات و زانیارییەكان پشتڕاست بكاتەوە.
دووەم: بۆچی دەبێت (شەرقولئەوسەت) ببێتە سەرچاوە بۆ ئاژانسێكی ناوخۆی هەرێم و ئەم ئاژانسە بۆ نابێتە سەرچاوە بۆ كەناڵ و میدیاكانی دەرەوە؟
پارووی بێ ئاو
بە سەرنجدان لە داڕشتنی هەواڵەكە دەبینیین زیادەڕۆی كراوە لە بەكارهێنانی (كە) دا. بێگومان هەردوو زمانی كوردی و فارسی لەوەدا گرفتیان هەیە. بەداخەوە لە كوردیدا ئەو كەسانەی تازە دەست بە نوسین و داڕشتن دەكەن؛ وەك ئەو كەسەی پارووی بێ ئاو بۆ ناچێتە خوارەوە، ئەمانیش وشەیان بە بێ (كە) بۆ نانووسرێت. بەكارهێنانی (كە) ئەگەر لەجێی خۆیدا نەبێت و پێویست نەبێت، جگە لە دەربڕینی شارەزانەبوونی نووسەرەكە هیچ مانایەكی دیكە هەڵناگرێت.
ئەمە وێڕای بەكارهێنانی (ی) و لكاندنی بە وشەوە وەك كورد دەڵێ (هەر بە هەوەس) بۆنموونە (یەكێتی) (ی)ـی دیكەی بۆ زیاد كراوە.
الخميس، 29 مارس 2012
لە بارەی وتاری ئەدەبی و وتاری رۆژنامەوانیەوە
لە بارەی وتاری ئەدەبی و وتاری رۆژنامەوانیەوە
وتار بە شێوەیەكی گشتی دابەش دەبێت بۆ سێ جۆری سەرەكی:
1. وتاری ئەدەبی.
2. وتاری زانستی.
3. وتاری رۆژنامەوانی(1).
بێگومان وتاری زانستی بە تایبەتمەندییەكانی بواری زانستی لە رووی شێواز، زمان، دەربڕین، ئامانج، ئەرك، بە ئاسانی جیا دەكرێتەوە و لە هەموو ئەو رووانەوە جیاوازی دیارو بەرجەستەی لەگەڵ دوو جۆرەكەی دیكەی وتار (ئەدەبی ـ رۆژنامەوانی) هەیە.
لێرەدا بە پێویستی دەزانین تیشكێك بخەینە سەر جیاوازی ئەم دوو جۆرەی دوایی.
بێگومان لە وڵاتانی عەرەبی بە گشتی و لە ناو كوردیشدا سەرەتاكانی رۆژنامەگەری لەسەر دەستی كەسانی ئەدیب و ئەدەبدۆست و شاعیر و رۆشنبیرانی گۆشكراو بە شارەزایی و زانیاری ئەدەبی دەستیپێكرد، بە گشتی سەرەتا زۆرێك لەو كەسانەی لەرۆژنامەكان دەستیاندایە وتارنووسین، سەرچاوەی سەرەكی تێگەیشتن و رۆشنبیرییان ئەدەب بوو، شێوازی ئەدەبیش باشترین رێگە بوو بۆ دەربڕینی بۆچوونەكانیان، هێندێكیشیان ئاین سەرچاوەی وەرگرتنیان بوو، بۆیە بە ئاوێتەكردنی زانیاری ئاینی و شێوازی ئەدەبی دەیاننووسی، شێخ سەعیدی نوورسی، شێخ محمەدی خاڵ لە ناو كوردا لە نموونەی ئەو جۆرەن، لێرەوە لەگەڵ دەستپێكردنی بزاوتی رۆژنامەوانی و چەكەرەكردنی ژانرەكانی هونەری نووسینی رۆژنامەوانی تێكەڵییەك لە نێوان وتاری رۆژنامەوانی وتاری ئەدەبی هاتە كایەوە، دەگونجا بۆ سەردەمی سەرەتای دەركەوتنی رۆژنامە لە نێو كورددا ئەو مەسەلەیە كێشەیەك نەبووبێت، چونكە بەهەمان شێوە توێژی خوێنەران، كە هەندێك كات ژمارەیان بە دەست دەژمێردرا، خاوەن رۆشنبیری و پێشینەیەكی ئەدەبی و ئاینیی بوون، بەڵام لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی خوێنەران و فراژووبوونی ئەركەكانی وتارو جیا بوونەوەی رۆڵ و ئەركی هەریەك لە جۆرەكانی وتار پێویستی جیاكردنەوەی ئەو دوو جۆرەی وتار خۆی وەك راستیەك هێنایە ئاراوە.
لێرەوە بە پشت بەستن بەسەرچاوەكانی تایبەت بەو بوارە هەوڵی ناساندنی جیاوازییەكانی نێوان هەردوو لادەدەین:
جیاوازی نێوان وتاری ئەدەبی و وتاری رۆژنامەوانی:
دائیرەی مەعاریفی بەریتانی لە بارەی وتاری ئەدەبیەوە نوسیویەتی"پەرەگرافێكی نوسراوە و لە درێژیدا مامناوەندە، بە شێوازێكی سادەو هەندێكجار درێژدادڕی بابەتێك تاوتوێدەكات بە تایبەتی لەو روەوە كە كاریگەری لەسەر نووسەرەكە هەبووبێت"(2).
كەواتە وتاری ئەدەبی نووسینێك یاخود دەربڕینێكە نووسەر دەیخوڵقێنێت، خەسڵەتی دیاری ئەوەیە، كە هەست و سۆزی نووسەرەكە تێیدا رەنگیداوەتەوەو بە دەستەواژەو دەربڕینی جوان و پاراو نووسراوە(3).
لە رووی مێژووییەوە، وتاری ئەدەبی خاوەنی مێژوویەكی كۆنترە و سەرەتاكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی رێنیسانس لە ئەوروپا، بەڵام وتاری رۆژنامەوانی سەرەتای دەركەوتنی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێشكەوتنی زانست و رۆشنگەری و فراوانبوونی كایەكانی ژیان و هەڵكشانی بایەخی رۆژنامە لەدرووستبوونی رایگشتی دا و درووستبوونی توێژی ناوەند لە كۆمەڵگە دا(4).
لە رووی زمانەوە، دەكرێت بگوترێت وتاری ئەدەبی بەزمانێكی باڵا و نموونەیی داڕێژراوەو نووسەر بە پشت بەستن بە توانستی زمانەوانی و رۆشنبیری و باكگراوندی فراوانی لەكایەی ئەدەبدا، دەینووسێت و مەرج نییە هەموو كەسێك لەو زمانە ئەدەبیە، كە زمانێكی پارارو، پاڵفتە، رەونەقدار و رازاوەیە سەردەركات،
بەڵام وتاری رۆژنامەوانی بەشێوەیەكی گشتی بەزمانێكی سادەو ساكار، بەڵام جدی دەنوسرێت و ئەو زمانەی تێیدا بە كاردەهێنرێت زمانی زۆرینەی رەهای خەڵكی خوێندەوارەو بە رستەی كورت و پەرەگرافی مانادار و دوور لە درێژدادڕی و پێچوپەنا كردن دەنووسرێت(5).
لە رووی ئەرك و شێوازەوە، ئەوە روونە، كە وتاری ئەدەبی ئامانجی گەیشتنە بەمەبەستەكانی جوانی و تا ئەو پەڕی رادە پشت بەرازاندنەوەی وشەو دەستەواژەی ناوازە دەبەستێت و نووسەر دەیەوێت لەو رێگەیەوە بگاتە لوتكەی جوانی و هێنانەدی ئەو مەبەستەی دەیخوازێت، بەڵام وتاری رۆژنامەوانی لەبنەڕەتدا، دەربڕینێكە دەربارەی كاروباری كۆمەڵایەتی و بۆچوونێكی پراكتیكی بە ئامانجی رەخنەلێگرتنی یاخود كەمكردنەوەی بایەخی، یاخود بەرگری و پشتیوانیكردن لە بۆچوونێك دەنوسرێت، هەموو ئەوەش بە شێوازێكی سادەو ساكار دەبێت و نووسەر دەیەوێت بە كورتترین رێگە بگاتە خوێنەرو پەیامەكەی جێگەی پەسندی خوێنەر بێت(6).
لە رووی ئەركیشەوە، هەر یەك لە وتاری ئەدەبی ورۆژنامەوانی ئەركی تایبەت بەخۆیان هەیەو دەشێت وتارێكی ئەدەبی ئەركی رەخنە و شیكار، لێكدانەوە، ناساندنی كایەیەكی دیاریكراوی ئەدەب بێت(7)، بەڵام وتاری رۆژنامەوانی زۆرتر كار لەسەر درووستبوونی رایگشتی و ئاراستەكردن و رێنماییكردنی خوێنەر دەكات(8).
سەرچاوە و پەراوێزەكان:
1. ابراهیم، د.اسماعیل، فن المقال الصحفی، الاسس النڤریە و التگبیقات العملیە، الگبعە الاولی، دار الفجر للنشر والتوزیع، قاهرە، مصر، 2001 ص20.2.عومەر، د. فاروق عەلی، كلیلی دەسەڵاتی چوارەم، چۆن لە جیهانێكی گۆڕاودا دەبیتە رۆژنامەنووس؟، وەرگێڕانی هیوا ساڵح ئەحمەد، چاپ، لیرە، حكومەتی هەرێمی كوردستان، وەزارەتی رۆشنبیری، بەڕێوبەرایەتی خانەی وەرگێڕان، سلێمانی 2005 لا147 .
3. حسەین، هەڤاڵ ئەبوبەكر، چەشنە ئەدەبی و رۆژنامەنووسیەكان و رەنگدانەوەیان لە ژیان و ژین دا، لە بڵاوكردنەوەی بنكەی ژین، چاپخانەی شڤان، هەرێمی كوردستان، سلێمانی ،2007 ، لا129.
5. هەمان سەرچاوە، لا12.
6. حمزە، د.عبدالطیف، ادب المقالە الصحفیە فی مصر، الجز‌و 2، الطبعە الپانیە، دار الفكر العربی، القاهرە، 1958، ص 12.
7. ابو اصبع، د.صالح، د.محمد عبدالله، فن المقالە ، ص12.
8. ابراهیم ، د.اسماعیل ، فن مقال الصحفی، 2003، ص28.
چەند رێنماییەك بۆ ئەو رۆژنامەوانانەی دەچنە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكانەوە
چەند رێنماییەك بۆ ئەو رۆژنامەوانانەی دەچنە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكانەوە
ئه‌م رێنماییانه به‌شێكه له زنجیره ده‌رسگوتاره‌كانی بابه‌تی نوسینی رۆژنامه‌وانی قۆناغی دووه‌می به‌شی راگه‌یاندنی په‌یمانگه‌ی ته‌كنیكی هه‌ولێر بۆ ساڵی خوێندنی ( 2009 -2010، 2010 - 2011) پێشكه‌شكراون. به‌هیوای سودمه‌ندبوونی هه‌موو لایه‌ك.
* باشتر وایە پرسیارەكانی رۆژنامەوان، پەیوەست بن بەو بابەتەی كۆنگرەكەی بۆسازكراوە.
* پێویستە رۆژنامەوان تواناو لێهاتووی خۆی لە پرسیارەكانیدا پیشان بدات، لە پرسیاری دووبارە دوور بكەوێتەوە، رەنگە دەرفەت كەمبێت ورێگە بە یەك دوو پرسیار بدرێت، بۆیە باشتر وایە رۆژنامەنوس سوود لەو دەرفەتە وەربگرێت.
* پێویستە رۆژنامەوان گوێگرێكی باش بێت و ئاگاداری پرسیاری هاوپیشەكانی دیكەی بێت، لە وەڵامەكان وردبێتەوە، پێویست ناكات، یاخود كۆنگرەی رۆژنامەوانی شوێنی ئەوەنیە، رۆژنامەنووس پرسیاری دریژو بەشوێنیەكدا هاتوو و پەیوەستكراو بەیەكەوە بكات.
* باشترە پرسیاری رۆژنامەوان، زیاتر لە بارەی روونكردنەوەی زیاترو بەدواداچونی وردتر بێت و شوێنی خۆنمایشكردن و پیشاندان و خستنەڕووی باری سەرنجی رۆژنامەوان نییە، پێویستە رۆژنامەوان جەخت لەسەر ئاراستەكردنی پرسیاری پڕبایەخ بكاتەوە.
* لە كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا دەرفەت كەمە، هەمیشە ئەوەت لە یاد بێت كە تەنها نیت، هاوڕێ لەگەڵ تۆدا دەیان هاوپیشەت ئامادەن، هەندێك لە هاوپیشەكانت بۆكەناڵەكانی راگەیاندنی بینراو و بیستراو و ئاژانسەكان كار دەكەن، ئەوان زانیارییەكان زووتر بڵاو دەكەنەوە، لەو حاڵەتەدا كێبركێ دروستدەبێت، كە وایە بە باشی بابەتەكە هەڵبسەنگێنەو ئەو پرسیارە ئاراستە بكە، كە بەنیسبەت دەزگاكەت، یان رۆژنامەكەتەوە، جێگەی بایەخ و گرنگییە.
* لە كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا، وەك رێژنەی باران پرسیار ئاراستەی دەكرێن و وەڵامیان دەدرێتەوە، ئەو وەڵامانە موڵكی هیچ رۆژنامەوانێك بە تەنها نین، هەموو رۆژنامەوانێكی بەشداری كۆنگرەكە، دەتوانێت بۆ بابەتە رۆژنامەوانییەكەی سوود لە زانیاری وەڵام و لێدوانەكان وەربگرێت.
* ناوی كەسایەتییەكان، پۆست، بەر پرسیارێتی، پەیوەندی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆیان بە پرس، یان تەوەری كۆنگرە رۆژنامەوانیەكە بەووردی لای خۆت تۆماربكە.
* لە ئێستادا زۆر جار رۆژنامەوان خۆی ئەركی دابینكردنی وێنەی فۆتۆگرافی لە ئەستۆیە، پێویستە زیرەكانە مامەلە لەگەڵ كامێراكەتدا بكەیت و وێنەی دروست و سەرنجڕاكێش و گونجاو بەدەست بهێنی.
* لەكەرستەو پێداویستییەكانی كاری رۆژنامەوانیت دڵنیا بەوەو ئەوان تاقیبكەرەوە، تەنانەت لە قەڵەم، كاغەز، دەفتەری تۆماری تێبینیەكان، پاتری كامێراكەت و رێكۆردەرەكەت و پاترییەكانی دڵنیابەو ئەگەر كەرستەكانی تۆماركردنت میمۆری بوو، لەویش دڵنیابەو پشت بە مۆبایل مەبەستە، هەروەها ئاگادار بە، پرسیاری تۆ ناسنامەو سیاسەتی دەزگا، یان رۆژنامەكەت دەردەخات، هەوڵدە ئەو دەرفەتە خراپ بەكار نەهێنی.
* لە كاتی تۆماركردنی تێبینییەكان، رێگەی خێرا نووسین و كورتكردنەوە فێربە. لە جێگەی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" دەتوانیت بنوسیت "ح. ه. ك" .... بەو شێوەیە .
* هەر چەندە گفتوگۆیەكە، بە تەواوی لە رێگەی ئامێرەوە تۆمار دەكرێت، بەڵام پشت لەنوسینەوەی تێبینییەكان هەڵمەكە، چونكە ئەوان یارمەتیت دەدەن بۆ درووستكردنی پرسیاری گونجاو.
* لەكاتی ئاراستەكردنی پرسیاردا، رێز بۆ بەرامبەرەكەت دابنێ، رێزی هاو پیشەكانیش بگرە.
* بە دوای بەرژەوەندی تایبەتی خۆت مەكەوە و پرسیارەكەت لەو شتانە داماڵە.
* بە شێوەیەكی ئیجابی مامەڵە لەگەڵ كەشوهەوای كۆنگرە رۆژنامەوانییەكاندا بكە، چونكە زۆرجار رێوشوێنە ئەمنییەكان، رێوشوێنە رۆتینییەكان هەراسانت دەكەن، تۆ بە دوای زانیارییدا دەڕۆیت، ئەوانە نابنە رێگر لە بەردەم كارەكەت، دواجار تۆ رۆژنامەوانیت و ناسنامە و ئەرك و پیشەت دیارە ...
* كۆنگرە رۆژنامەوانییەكان جێگەی ئەوە نین، رۆژنامەوان بیەوێت بۆچوونی خۆی، یان دەزگاكەی بسەپێنێ، ئەركی تۆ بە دەستهێنانی زانیارییە لەرێگەی پرسیارەوە.
* لە ئاكار و نەریتی رۆژنامەوان دەوەشێتەوە، لە كاتی پێویست هاوكاری هاوپیشەكەی بكات و ئەگەر كەموكورتییەكی هەبوو، بۆی پڕ بكاتەوە، بەڵام رۆژنامەوانی خاوەن ئاكار و رەوشتی رۆژنامەوانییانە لەگەڵ هاوپیشەكەی رێكناكەوێت رەشنووسی هەواڵەكانیان بگۆڕنەوە، لە كاتێكدا ئەگەر دوو كۆنگرە رۆژنامەوانی لە یەك كاتدا هەبن و هەریەكە لە رۆژنامەوانەكان بۆ یەكێك لە كۆنگرەكان چوو بن، وەك ئێستا پەیامنێرانی هەندێك كەناڵی راگەیاندنی كوردی فێر بوونە و مەبەستیان تەنها كۆكردنەوەی پاداشتی بڵاوبوونەوەی بابەتەكانییانە.
* ئەگەر رۆژنامەوان لە كاتی رووماڵكردنی كۆنگرەی رۆژنامەوانی رووبەڕووی كێشەیەك بووەوە، باشترین رێگە چارە گەڕانەوەیە بۆ یاسا و رێنماییەكان.
ارسلان رحمان.
الاشتراك في:
الرسائل (Atom)