خوشكە فریشته‌ ئه‌و ژنه‌ى گه‌وره‌ به‌رپرسانى چينى سه‌رسامكردبوو

خوشكە فریشته‌ ئه‌و ژنه‌ى گه‌وره‌ به‌رپرسانى چينى سه‌رسامكردبوو

03:05:09/08/2013

خوشكه‌ فريشته‌، فۆتۆ: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان وارڤین – هەولێر: خوشكە فریشتە ئەستێرە درەوشاوەكەی ئاسمانی تێكۆشانی ژنانی كورد، لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، وەك ناوێكی دیار دەركەوتووە و دوای تەمەنێك لە تێكۆشان لە ئێستادا لە كونجی ماڵ وێڕای گرفتاری بە نەخۆشیەوە، لە لایەن ناوەندی رۆشنبیری و سیاسی كوردەوە وەك پێویست ئاوڕی لێ نەدراوەتەوە. ژنێك لە مێژوودا خوشكە فریشتە لە ریزی قەدەم خێر و مەستوورەی ئەردەڵان و خانزادی سۆران و عادیلە خانمی هەڵەبجەدا لە مێژووی تێكۆشانی ژنانی كورددا، ناوی دەهێنرێت. مامۆستا كەریم شارەزا لە باسی خوشكە فریشتەدا بۆ "وارڤین" قسەی كرد و گوتی: "لە مێژووی كوردستاندا ژنانی بلیمەت هەڵكەوتوون، كە لە سەردەمی خۆیاندا پێش پیاوان كەوتوون، لەوانە قەدەم خێری لوڕی كە شۆڕشێكی بەرپاكرد، مەستوورەی ئەردەڵانی كە مێژوو نووس و شاعیر بوو، خانزادی سۆران كە حوكمڕانی دەكرد، لە سەردەمی شێخ مەحموددا حەپسەخان دەركەوت، كە ماڵی خۆی كردە قوتابخانەی كچان و نامەی بۆ كۆمەڵەی نەتەوەكان نووسی، دوای ئەویش خانمی وەسمان پاشا دایكی ئەحمەد موختار جافی شاعیر دەركەوت و خوشكە فریشتە بەدوای ئەواندا هاتووە". خوشكە فریشتە كێیە؟ ناوی تەواوی "خەدیجە خانی مستەفائاغا حەوێزی"یە لە ساڵی 1926 لە كۆیە لە دایك بووە. خوشكی‌ شاعیری بەناو و دەنگی هەژارو چەوساوەكان "ئەحمەد دڵزار" و نووسەر و رووناكبیر مامۆستا "كەریم شارەزا"یە، ژیانی منداڵی هەر لە كۆیە بەسەر بردووە و لە ساڵی 1933 لە لایەن باوكیەوە رێگری لێكراو بچێتە قوتابخانە، لە تەمەنێكی گەورەدا خۆی فێری خوێندەواری كردووە. بە هۆی تێكەڵبوونی بە ئەدەب و هونەر، هەر لە تەمەنێكی زوەوە دەستیداوەتە نووسینی شیعر و سەرەتا بە شیعری كۆمەڵایەتی دەستیپێكردووە و لە ساڵی 1943 یەكەم شیعری نووسیوە. فریشتە و شیعر: فریشتە ساڵی 1943 شیعری داناوە و لە سەرەتاشدا پێنج خشتەكیەكی لەسەر دێڕو شیعرێكی "حمەی ملا حوسێنی بەرگ درو" داڕشتووە بەو شێوەیە: سەیری كەن ئەو دوژمنانەی رووبەڕووی مرۆڤ دەچن! چەند تەریقن دەبنە قەتری ئاو بەخاكا دائەچن چونكە هەر خۆیان دەزانن چەند خەتابارو كەچن خائینان ئەمڕۆ بەجاری شەرمەزارو مل كەچن قوڕ بەسەریان جا لە چنگ میللەت لە بۆ كوی دەچن شیعرەكانی خوشكە فریشتە هەڵگری چەمك و مانای سیاسی و كۆمەلایەتی گەورەن و لە زۆرینەیاندا، پەیامی شیعرەكانی ئاراستەی ژنان كردووە و داوایان لێدەكات، ئەوانیش شانبەشانی پیاوان بێنە كۆڕی تێكۆشانەوە. ژیانی سیاسی: زنجیرەی ژنانی هەڵكەوتووی كورد، لە خانمی وەسمان پاشاوە نەپچڕا و لە دەیەی چل و پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، لە شارۆچكەی كۆیە، خوشكە فریشتە بووە ئەڵقەیەكی دیكەی ئەو زنجیرە مێژوویەی كە ژنانی كورد سەرەتاكەیان دەستپێكردبوو. لە مێژووی جوڵانەوەی سیاسیی ژناندا، لە سەرەتای پەنجاكانی سەدەی رابردوو، لە 1952دا حزبی شیوعی عێراق، رابیتەی بەرگری لە مافی ژنانی دامەزراند و دواتریش پارتی دیموكراتی كوردستان، رێكخراوی یەكێتی ئافرەتانی كوردستانی دامەزراند. هەر لە تەمەنی گەنجییەوە خوشكە فریشتە بەشداری چەندین چالاكی كردووە بە تایبەتی خۆپیشاندانەكانی شاری كۆیە لە سەردەمی پاشایەتیدا دژ بە دەسەڵاتی ئینگلیز و حوكمی پاشایەتی ئەنجام دەدران. وەك ئەوەی بڕوای بە تیۆرە فكرییەكانی ماركس هەبوو، هەر لە سەرەتای دامەزراندنی رابیتەی ژنانی عێراقی، بە دەستپێشخەری براژنی مستەفا خۆشناو كە ناوی "ئامینە خان" بووە، خوشكە فریشتە دەەبێتە ئەندامی ئەو رێكخراوە و بەرپرسی ئۆرگانی كۆیەی رێكخراوە. كەریم شارەزا لەو بارەیەوە گوتی:"دوای ئەوەی خوشكە فریشتە هەڵبژێردرا سەرۆكایەتی چالاكی رێكخراوەكە بكات لە كۆیە، لەگەڵ خاتوو جەمیلە عەلی دایكی عوسمان مستەفا خۆشناو، خەسووی كەریم ئەحمەد، كە ئەویش رۆڵێكی بەرچاوی هەبوو لە بزوتنەوەی ژناندا و ژنێكی بە تەمەنیش بوو، دەستی بە چالاكی كرد و رۆڵێكی بەرچاوی گێڕا لە وشیاركردنەوەی ژنان و بانگهێشتكردنیان بۆ كۆڕی تێكۆشان". یەكێك لە كارە گرنگەكانی خوشكە فریشتە لەو سەردەمەدا هەوڵدانی بووە بۆ كردنەوەی قوتابخانەی خوێندنی گەورانی تایبەت بە ژنان، كە ئەو كاتە بە ناوی قوتابخانەی نەهێشتنی نەخوێندەواری كراوەتەوە و خۆیشی چووەتەوە بەر خوێندن و بە تەواوی فێری خوێندەواری بووە. لەو كارەشیدا هەریەك لە "عرفەتی كاكە مەلای حاجی گەوره"‌ و "جەمیلە عەلی" هاوكار و پشتیوانی بوون. بەشداریكردن خۆپیشاندانەكان پێش شۆڕشی چواردەی تەمموز، هەر ناڕەزایەتییەك لە بەغدا پیشاندرابێت و خۆپیشاندان كرابێت، بە هەوڵی خاتوو فریشتە و هاوڕێكانی كۆیە دووەم شوێن بووە خۆپیشاندان ئەنجام بدات. هاتنی ساڵی 1958 سەرەتای وێستگەیەكی گرنگی تێكۆشانی خوشكە فریشتە بووە، بەو پێیەی لە 14ی تەمموزی 1958 شۆڕشی گەلانی عێراق بە سەركردایەتی عەبدولكەریم قاسم سەریهەڵدا و لە رێگەی جوڵاندنی سوپاوە قاسم توانی كۆتایی بە دەسەڵاتی پاشایەتی لە عێراق بهێنێت و فەیسەڵی دووەم، كە پادشای سەر تەختی پادشایی عێراق بوو لەگەڵ عەبدولئیلای خاڵیدا و بنەماڵەكەیان لەناو بەرێت. سەركەوتنی شۆڕش دەنگە ئازادیخوازی بەرەو لوتكە برد و خوشكە فریشتە بە شێوەیەكی ئاشكرا و دوور لە ترسی راوەدوونان و گرتن كەوتە چالاكی و لە ئاهەنگەكانی سەركەوتنی شۆڕشدا لە نێو ئاپۆڕای خەڵكدا بە خوێندنەوەی شیعر و پێشكەشكردنی وتاری بەجۆش بەشداریكرد. لەو بارەیەوە، خوشكە فریشتە لە گفتوگۆیەكی تایبەت بە "وارڤین" باسی ئەو سەردەمەی گێڕایەوە و گوتی: "هەموومان حەماسەتێكی شۆڕشگێڕانەمان لادرووست بوو بوو، لە هەموو كۆڕ و كۆبوونەوەكاندا بەشداریمان دەكرد و هوتافمان بۆ سەركەوتنی شۆڕش دەكێشا". لە ساڵی 1958 دا، لە چالاكییەكدا خوشكە فریشتە وەك ئاشتیخوازێك دەردەكەوێت و پەیامی ئاشتی بە گوێی خەڵكدا دەدات و دەڵێ: ئاشتیخوازم ئاشتیم دەوێ سەرفرازم ئاشتیم دەوێ تێكۆشەرم ئاشتیم دەوێ دژی شەڕم ئاشتیم دەوێ ڕاست بێژم ئاشتیم دەوێ ناحەق نێژم ئاشتیم دەوێ شەڕ ناپەسەندو بێ دادە دوژمنی ئادەمیزادە! شەڕ فرۆش بابۆت دەركەوێ شەقیش بەری ئاشتیم دەوێ! گوتیشی: "لە دوای سەركەوتنی شۆڕش، وەك یەكێك لەو ژنانەی بڕیار بوو سەردانی چین بكەین، بۆ دیداری زەعیم عەبدولكەریم قاسم بانگهێشتكرام". سەردانی چین حكومەتی شۆڕش بە مەبەستی بەشداریكردن لە كۆنگرەیەكی تایبەت بە ژنان لە چین كە لە ساڵی 1959 بەسترا، لە ئاستی عێراقدا 7 ژن دەستنیشان دەكات بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی عێراق بكەن و لەو ژمارەیە دوانیان كورد دەبن.  كەریم شارەزا گوتی: "لە ناو كورددا حزبی شیوعی خوشكە فریشتەی دەستنیشانكرد و پارتی دیموكراتی كوردستانیش "ناجیە‌ عەزیز"ی دیار كرد، كە ژنێكی سیاسەتمەدار و تێگەیشتوو بوو". ئەو شاندەی ژنانی عێراق لە 1ی حوزەیران – یۆنیۆی 1959 بەرەو وڵاتی چینی میللی بەڕێكەوتن و گەشتەكەیان 2 مانگی خایاند و لەو ماوەیەدا 13 وڵاتی سەر بە بلۆكی چەپیان بەسەر كردەوە. لە بارەی ئەو گەشتەیەوە، خوشكە فریشتە گوتی: "سەرەتا چووینە دیداری عەبدولكەریم قاسم و ئەو لە بارەی گەشتەكەمان و هەڵوێستی عێراقەوە رێنموونی كردین، دواتر بە فڕۆكە چووینە تاران، لەوێ دوو شەو ماینەوە و لەوێوە چووینە كراتچی پاكستان، لەوێش دوو رۆژ ماینەوە و چاوومان بە چەندین شاندی ژنان كەوتو و لەوێشەوە چووینە بۆرما و لەوێش لەبەر رەوشی كەشوهەوا فڕۆكەكەمان روویكردە تایلەند، لەوێوە چووینە پەكینی پایتەختی چین و لە میوانخانەیەكی گەورەی چەندین نهۆمی پێشوازیمان لێكرا". هەروەها گوتی: "دوای دابەزینمان لەو میوانخانەیە، رۆژێك هەواڵیان پێداین كە دوو كەس منیان دەوێت، هاتمە خوارەوە بینیم هەریەك لە مامۆستا عەزیز شەریف سەرۆكی كۆمەڵەی ئاشتی خوازانی عێراق و هاوڕێ خالید بەگداش سكرتێری حزبی شیوعی سوریا بوون، مەبەستیان لە سەردانەكە ئەوە بوو، ئاگاداری یەكدی بین و هەماهەنگیمان هەبێت و خالید بەگداش كە منی بە جلی كوردیەوە بینی بە كوردیەكی شكاو بە زاراوەی بۆتانی گوتی منیش كوردم". سەبارەت بە كۆنگرەكەی ژنانی چین، خوشكە فریشتە باسی لەوە كرد، ئەو باڵەخانەیەی كۆنگرەكەی تێدا ساز دەكرا زۆر گەورە بووە، ئەوان لە نهۆمی چوارەمی هۆڵی كۆنگرەكە بوونە و هەموو ئامادەبوویەكی كۆنگرەكە لە رێگەی دووربینەوە سەیری سەكۆی كۆنگرەی كردووە. هاوسەری ئیمپراتۆر لەو كۆنگرەیەدا جلوبەرگە كوردیەكەی و سەروكڵاو و مێخەكبەندەكەی خوشكە فریشتە سەرنجی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتەی چینی میللی "شوئین لای" راكێشاوە و وەك خۆی گوتی: "لەناو هەموو ژنەكاندا شوئین لای، پرسی ئەوە كێیە، وتیان ئەوە كچی جوتیارێكە لە كوردستانی عێراقەوە هاتووە، ئەویش بە سەرسامیەوە گوتی جلوبەرگەكەی لە هاوسەری ئیمپراتۆرەكان دەچێت، نەك لە كچی جوتیار". هەر لەو میانەیەدا خوشكە فریشتە پارچە شیعرێكی خۆی كە لە بارەی شۆرشی چواردەی تەمموزەوە نووسیویەتی لە بەردەم جێگری پێشەوانی چین "لیۆ شاوشی" و سەرۆك وەزیران "شوئین لای" دەخوێنێتەوە و شیعرەكە وەردەگێڕدرێتە سەر زمانی چینی بۆیان. ئەم ڕۆژە چ ڕۆژێكە دوو سەد جەژنی بی بە قوربان نەورۆزی گەلە چواردەی تەمووزە برایان! بۆ هەر كوی ئە چی خوتبەی شێرانە لە مەیدان هاوارە لەهەر لاوە بەدەم پڕ بە دڵ و گیان ئەم ڕۆژەیە ڕۆژی فەرەحو شادی خەندان ئەو ڕۆژەیە دەشكێنێت هەموو بەندو كەلەپچان! هەر لەو گەشتەیدا، نوێنەرانی ڤێتنام شاندەكەی عێراق بانگهێشتی وڵاتەكەیان دەكەن و هەفتەیەك ئەو شاندە لە ڤێتنام دەمێنێتەوە، دواتر روودەكەنە كۆریای دیموكراتی – باكوور و لەوێش بۆ چەند رۆژێك دەمێننەوە و دواتر لەسەر بانگهێشتی یەكێتی سۆڤیەت روو دەكەنە مۆسكۆ، لەوێ خوشكە فریشتە چاوی بە پرۆفیسۆر "كوردۆیڤ" دەكەوێت، هەروەها دیدار لەگەڵ ژنه پاڵەوانی یەكێـی سۆڤیەت و یەكەم ژن كە گەشتی بۆشایی ئاسمانی ئەنجامداوە "ڤالانتینا  تریشكوفا" ساز دەكات. بە گوێرەی گێڕانەوەی خوشكە فریشتە كە لە گەشتنامەكەیدا ئاماژەی بۆ كردووە، لە مۆسكۆ بە بەشداری شاندی سەندیكای كرێكارانی عێراق، ئاهەنگێگ بۆ شاندەكەی ژنان ساز دەكرێت و لە ئاهەنگەكەدا پرۆفیسۆر "قەناتی كوردۆییڤ" نامەیەكی تایبەتی پێدەدات بۆ ئەوەی دوای گەڕانەوەی بیگەیەنێتە "مەلا مستەفا بارزانی" رابەری جووڵانەوەی چەكداری ئەیلوول و هەروەها هەر لەو ئاهەنگەدا، دیدار لەگەڵ جێگری سەرۆك كۆماری ئۆزبەگستانی سۆڤیەتی خاتوو "فاتیمە عەلی" كە بە رەچەڵەك كوردی ئۆزبەگستان بووە ساز دەكات و لە بارەی زمان و تێكۆشانی سیاسی كوردەوە بیروڕا ئاڵوگۆڕ دەكەن. "چیم دی لە چین" دوای دوومانگ لە گەشتەكەیان، رۆژی 28ی ئاب – ئۆگستی 1959 شاندەكە گەڕانەوە عێراق و لە ئاستی باڵادا لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا پێشوازییان لێكرا و خوشكە فریشتە بەشێك لە ماجەرای ئەو گەشتەی بە شیعر هۆنیوەتەوە و لە بەشێكیدا هاتووە: چیم دی لە چین، چیم دی لە چین چیم دی لە سەرچاوەی زانیین دەشتی سەوزو پان و بەرین دۆڵ و گرد دارستانی شین كشتوكاڵ، بێستانی ڕەنگین ئافرەتانی باوەڕ بە تین سەربەرزن وسەربەست دەژین لەكارخانە، جاتی چنین شان بەشانی پیاوان دەژین لە تێكۆشان و ڕاپەڕین لە پاراستنی خاكی چین ژن پۆلیسن لە جادەكان وەزیر، نوێنەر، لەپەڕلەمان ئیش كەرن سەربازی دەوڵەت مووچە خۆرن لە حكومەت لەبەر دەكەن پۆشاكی پیاو تەماشا دەكرێن بەیەك چاو لەناو پەرێز لە پاوان دروێنە ئەكەن بێوچان بێماندوو بوون و بێڕاوەستان زۆر ڕووخۆشن لەگەڵ میوان شیرین گوفتار، كردەوە جوان هەڵوێست وەرگرتن لە قاسم گۆڕانی سیاسەتی بەغدا لە بەرامبەر كورد و دەستپێكردنی جوڵانەوەی چەكداری كورد لە 11ی ئەیلوول – سێپتێمبەری 1961دا، خوشكە فریشتەی هێناوەتە سەر ئەو بڕوایەی كە شۆڕشی چواردەی تەمموز لە رێبازی خۆی لای داوە و لە شیعرێكی هەشت بڕگەییدا، نووسیویەتی: هێشتا مابووی بەرە بەیان كڕو كپ، بێ هەست بوو كاروان سپێدەی دا لە رۆخ ئاسۆ ئەستێرەی رۆژ بە درۆ هەڵات دەنگی: (هەستە میللەت) دەهات لە هەموو لایەكی وڵات دەیانگوت: (رۆژە، بەیانە دەی هەستن كاتی كاروانە). كاروانییەكان، جا زوو بە زوو بەرەو قۆناغی ژین دەچوون بە هیوا بوون بە ئاوات و ئامانج بگەن بەڵام كاروان بەهەڵە چوو سپێدەكە ناوەختی بوو سپێدەی درۆنە بوو ئەستێرەكەش  ئەستێرەی كاروانكوژە بوو پێشمەرگایەتی لە تەمەنی خۆیدا خوشكە فریشتە دوو جار و لە دوو قۆناغی هەستیاری ژیانی سیاسی كۆمەڵی كوردەواریدا بووەتە پێشمەرگە. دوای كودەتای بەعسیەكان بەسەر عەبدولكەریم قاسمدا لە 8ی شوبات – فێبرایەری 1963 و دەستپێكردنی شاڵاوی راوەدوونانی شیوعیەكان خوشكە فریشتە چەكی پێشمەرگایەتی كردووەتە شان و رووی لە شاخ كردووە و لەگەڵ هاوڕێ شیوعیەكانیدا چووەتە سەنگەرەوە. لە‌ 17ی تەمموز – یۆلیۆی 1968 گروپی دووەمی بەعسییەكان بە سەرۆكایەتی "بەكر – سەدام" كودەتای دوومیان ئەنجامدا و سەرەتا لەگەڵ حزبی شیوعی عێراقدا بەرەیەكیان درووستكرد. لە بارەی ئەو بەرەیەوە، "كەریم شارەزا" گوتی: "ئەوە هەڵەترین شت بوو، حزبی شیوعی كردی، ئێمە و خوشكە فریشتەش ئەو كاتە پێمان ناخۆش بوو، بەڵام حزبی شیوعی خۆی بە ناچار بینیەوە بۆ دروستكردنی ئەو بەرەیەوە و لە ژێر فشاری یەكێتی سۆڤیەتدا بوو، لەو ماوەیەدا بە تایبەتی دوای ئیمزاكردنی رێككەوتننامەی ئازاری 1970 خوشكە فریشتە هەر لەگەڵ ژنانی حزبی شیوعیدا چالاكی ئەنجام دەدا و لەو ماوەیەدا دوور و نزیك ستایشی بەعسی نەدەكرد". دوای نسكۆی جوڵانەوە چەكدارییەكەی ئەیلوول و ئیمزاكردنی رێككەوتننامەی 6ی ئازار – مارسی 1974ی نێوان سەدام حوسێن جێگری سەرۆكی ئەو كاتەی عێراق و محەممەد رەزا شای پەهڵەوی لە جەزائیر و حزبی بەعس وەك حزبی سەركردە لە عێراق خۆی ناساندو راوەدوونانی شیوعییەكان، دەستیپێكردەوه. خوشكە فریشتە كە بەهۆی نەخۆشییەوە كەمتر لە بارەی خۆیەوە دەدوا و زیاتر گوێی بۆ وتوێژی وارڤین لەگەڵ مامۆستا كەریم شارەزا گرتبوو، لە هەر شوێنێك بیتوانیبا قسەی دەكرد، لە بارەی ئەو سەردەمەوە گوتی: "لە 1978 چوومەوە شاخ و بوومەوە بە پێشمەرگە، هەتا مەسەلەی شەڕەكەی قڕناقە و پشت ئاشان پێشمەرگە بووم". بە دیل دەگیرێت و مام جەلال دەیناسێتەوە لە رووداوەكانی شەڕی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و حزبی شیوعی عێراقدا، كاتێك هێزەكانی یەكێتی لە 1ی ئایار – مایۆی 1983 هێرشێكی فراوانیان كردە سەر حزبی شیوعی و توانیان دەستبگرن بەسەر بنكە و بارەگاكانی حزبی شیوعیدا لە "پشت ئاشان" خوشكە فریشتە یەكێك لەو پێشمەرگانەی شیوعی دەبێت كە بە دیلی دەكەوێتە بەر دەست هێزەكەی یەكێتی. لەو بارەیەوە مامۆستا "كەریم شارەزا" گوتی: "خوشكە فریشتە بەدیلی برابوو بۆ لای نەوشیروان مستەفا كە سەركردایەتی شەڕەكەی دەكرد، لەوێ مام جەلال ناسیبوویەوە و وتبووی دەستی لێ نەدەن، ئەوە ژنێكی ناسراوی كۆیەیە و هەرچی بەسەر بێت بە خراپ بەسەرماندا دەشكێتەوە". ئەو گوتیشی: "شەڕەكە بڕیاری تاك لایەنی نەوشیروان مستەفا نەبوو، بەڵكو بڕیاری یەكێتی بوو، خودی مام جەلال سكرتێری یەكێتی نامەی پیرۆزبایی سەركەوتنی بۆ نەوشیروان مستەفا نارد". لە ئەدەبیاتی حزبی شیوعیدا لە بارەی خوشكە فریشتە و ئەو ژنانەی بە دیلی كەوتوونەتە دەست هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان زۆر بەسەرهات ئاماژەیان پێكراوە و لە هەموویاندا باس لە چاونەترسی خوشكە فریشتە و خەمخۆری بۆ كەسوكاری پێشمەرگە كوژراوەكانی حزی شیوعی باسكراوە. مام جەلال دەینێرێتەوە بۆ شار دوای ئەوەی بە بڕیاری سكرتێری یەكێتی نیشتمانی كوردستان "جەلال تاڵەبانی" خوشكە فریشتە ئازاد دەكرێت، هەر خودی "تاڵەبانی" رێگەی گەڕانەوەی بۆ شار بۆ خۆشدەكات و دەینێرێتەوە كۆیە. لەو بارەیەوە مامۆستا كەریم شارەزا گوتی: "مام جەلال كەسی وای هەبوو، كە پەیوەندیان بە حكومەتی بەعسەوە هەبوو، وەك جەمال خۆشناو و رەفیق پشدەری، لەو میانەیەدا مام جەلال بە جەمال خۆشناوی وتبوو، ئاگات لە خوشكە فریشتە بێت و بیبەوە كۆیە، كاتێ هاتەوە كۆیە، حكومەتی بەعس هاتن و وتیان دەبێت بچیتە ئیستخباراتی كەركووك و ئەویش رۆیشت و لەوێ لێیان پرسی بوو، نەچوویتە ئێران، ئەمیش وتبووی نەخێر، بەعس زۆر حەساسیەتی بە ئێران هەبوو، ئەوەی چووبایە ئێران كێشەی زیاتر بوو، لەوێ پیان وتبوو، هاوكاریمان بكە، خوشكە فریشتەش خۆی لێ بەهەڵەدا بردبوون و گوتبووی هاوكاری چیتان بكەم، من پارەم نیە، ئەوانیش وتبوویان زانیاریمان بەرێ، خوشكە فریشتەش وتبووی من هیچ نازانم". دوای لێكۆڵینەوە لەگەڵی دەزگای ئیستخباراتی بەعس ئازادی دەكەن و دەگەڕێتەوە كۆیە و لەوێ جارێكی دیكە پەیوەندی بە ریزە نهێنییەكانی رێكخستنی شیوعی درووست دەكاتەوە و لەگەڵ دەستەخوشكەكانی لەوانە "ئایشە گوڵ"ی دایكی كەسایەتی دیاری حزبی شیوعی، كە حزبی بەعس لەسێدارەی دا، دەستبەكاركردن دەكاتەوە. وەك پێویست ئاوڕی لێنەدراوەتەوە لە ماوەی مانەوەی لە شاری كۆیە، سەرقاڵی كاری رێكخستن دەبێت و تا راپەڕینی ئازاری 1991 و لە دوای راپەڕینیش پەیوەندی بە ریزەكانی حزبی شیوعیەوە ناپچڕێت و وەك كەسایەتییەكی ژن لە كۆیە و هەولێر رۆڵی لە رێكخستنەوەی ریزەكانی ژنانی حزبی شیوعی گێڕاوە. لە ساڵی 2005 دیوانێكی شیعری بە ناونیشانی "چەپكێك لە هۆنراوەكانی فریشتەیی كۆیی" بە چاپ گەیاندووه، كە تێیدا گەشتنامەی خۆی بۆ چینی میللی یادداشت كردووە‌. لە ساڵی 2007 لە كۆیە خەڵاتی "سەید برایمی" وەك كەسایەتیەكی ژنی تێكۆشەر وەرگرتووە و وەك پێشمەرگەیەكی دێرین موچەی بۆ بڕاوەتەوە و لە ئێستادا رەوشی تەندروستی لەبار نیە و لە شاری هەولێر لەگەڵ ماڵی مامۆستا كەریم شارەزای برا بچوكیدا ژیان بەسەر دەبات. سەرەڕای تێكۆشانی ناوازەی خاتوو فریشتە، بەڵام لە ناوەندی سیاسی و رۆشنبیری كورددا وەك پێویست ئاوڕ لە ژیان و خەباتی ئەو ژنە نەدراوەتەوە و تا ئێستا تەنانەت كۆڕێكی رێزلێنانی بۆ ساز نەكراوە. ژن لە شیعرەكانی خوشكە فریشتەدا لە یەكەم شیعری چاپكراویدا كە لە مایسی 1947 دایناوە، خوشكە فریشتە لە ژێر ناوی "خوشكینە" روو لە ژنانی كورد دەكات و دەڵێت: خوشكینە بەسیە غەمو پەژارە وەرنە كۆڕی ژین ئازاو بەكارە بڕۆن بۆ مەكتەب هەروەكو لاوان هەرچی بخوێنی ئەو پایەدارە هەستن لە خەوی غەفڵەت ڕاپەڕن هەتاكەی نوستن، عالەم هۆشیارە ئێوەش بڕواننە كچی ئەورپا كە چۆن خەریكی ئیش و كردارە بۆچی دواكەوتون لە كاروانی ژین بۆچی ژیانتان، وانالەبارە عالەم بەجاری مەستی سەربەستین بۆچ بەشی ئێوەش جەورو ئازارە ئیتر پێشكەون.  تاكو سەركەون. هەتا ئازاد بن لەم ژینە تارە بەندی فریشت بۆ كچانی كورد بەنرخترە لە زێڕ و پارە. لە هاوینی 1948دا شاعیر ژنانی كورد هان دەدات ئەوانیش بەشداری بكەن لە تێكۆشان بۆ بەدەستهێنانی سەربەستی و ئازادی و لە پارچە شیعری "كچی كوردستان"دا وێڕای باسكردن لە چەوساوەیی و دواكەوتوویی ژنانی كورد دەڵێت: خوشكی قارەمان هەوڵێ بۆ ژیان بدەن هەمووتان، تا نەفەوتاوون. ئێوەش هیممەتێ، خوشكان غیرەتێ بەرن هەڵمەتێ، بۆچی وەستاوون. ئێوەش راپەڕن لە بۆ سەربەستی مەیەڵن پەستی، شووكر تەواوون. خێراكەن گیانە، راكەن شێرانە بۆ كۆڕی ژیان، هەتاكو ماوون. شاعیر پەیامی شیعرەكانی زیاتر رووی لە ژنە، ئامانجی ئەوەیە ژنیش وەك پیاو لە هەموو كایەیەكی ژیاندا رۆڵی خۆی بەرجەستە بكات، تەنانەت لە شیعرێكی پیرۆزباینامەدا تەنا ژنان دەدوێنێت و رووی پەیامی پیرۆزباییەكەی لە ژنانە و دەڵێت: جەژنتان پیرۆز، جەژنتان پیرۆز خوشكانی دڵسۆز، جەژنتان پیرۆز هەروەها لە بارەی ژنانی لوبنانەوە لە دێڕە شیعرێكدا بە ناونیشانی "بۆ خوشكانی لوبنان" نووسیویەتی: جەژنتان پیرۆز، خوشكانی لوبنان قوربانی بدەن، قوربانە قوربان. لە شیعری "چیم دی لە چین"دا، شاعیر وێنەیەك لە بارەی ژیانی ژنانی چین دەكێشێت بۆ ئەوەی ژنانی كورد وەك سەرمەشقێك چاویان لێبكات و دەڵێ: ئافرەتانی باوەڕ بە تین سەربەرزن وسەربەست دەژین لەكارخانە، جاتی چنین شان بەشانی پیاوان دەژین لە تێكۆشان و ڕاپەڕین لە پاراستنی خاكی چین ژن پۆلیسن لە جادەكان وەزیر، نوێنەر، لەپەڕلەمان ئیش كەرن سەربازی دەوڵەت مووچە خۆرن لە حكومەت لەبەر دەكەن پۆشاكی پیاو تەماشا دەكرێن بەیەك چاو لەناو پەرێز لە پاوان دروێنە ئەكەن بێوچان بێماندوو بوون و بێڕاوەستان زۆر ڕووخۆشن لەگەڵ میوان شیرین گوفتار، كردەوە جوان لە شیعری "داری هیوا"دا كە لە ساڵی 1960 نووسیویەتی، باس لە بەشداری ژنان لە شۆڕشی چواردەی تەمموز دەكات و دەڵێت: وا ئافرەتیش هاتە مەیدان هاتە ناو كۆڕی تێكۆشان هۆشیار بوو، راپەڕی لە خەو بوون بە یەك كۆمەڵی پتەو كۆمەڵی مافی ئافرەتان بەردەوامن لە تێكۆشان بۆ وەرگرتنی مافی تەواو ئەو مافەی چەند ساڵە خوراو! سەرچاوەكان: 1 – فریشتە كۆیی، چەپكێك لە هۆنراوەكانی فریشتەی كۆیی، لە بڵاوكراوەكانی هەفتەنامەی رێگای كوردستان، چاپی یەكەم، چاپخانەی كشتوكاڵ، 2005. 2 -  رەهبەری سەید ئیبراهیم، خوشكە فریشتە (فریشتەی تێكۆشەر و شاعیر)، http://www.koye.eu/koye-filer/women/frishta.html. 3 – ئه‌رسه‌لان ره‌حمان، دەقی گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانی لەگەڵ هەریەك لە خوشكە فریشتە و مامۆستا كەریم شارەزا لە  21ی تەمموزی 2013 ئه‌نجامدراوه. ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

له‌ نيوه‌ى يه‌كه‌مى ئه‌مساڵدا 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە

له‌ نيوه‌ى يه‌كه‌مى ئه‌مساڵدا 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە

10:57:06/08/2013

وارڤین – هەولێر: لە ماوەی شەش مانگی نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، 4 هەزار و 127 حاڵەتی توندوتیژی لە سنووری ئیدارەی هەرێمی كوردستان تۆماركراوون و لەو ژمارەیە 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە و 298 ژنیش سووتاون و خۆیان سووتاندووە. بە گوێرەی ئاماری مانگانەی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان، كە لە ماڵپەڕی وارڤین بڵاوكراونەتەوە، لە نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، 4 هەزار و 127 حاڵەتی توندوتیژی دژی ژنان تۆماركراوون. ئامارەكە لە لایەن "وارڤین"ەوە كۆكراوەتەوە و ژمارەی حاڵەتەكانیش بەم شێوەیەیە: مانگی كانوونی دووەم – یەنایر: كوشتن 4 حاڵەت، خۆكوشتن 2، سووتان 25، خۆسووتان 12، سكاڵا 336، دەستدرێژی سێكسی 9. مانگی شووبات – فێبرایەر: كوشتن 9 حاڵەت، خۆكوشتن 2، سووتان 19، خۆسووتان 15، سكاڵا 443، دەستدرێژی سێكسی 20. مانگی ئازار – مارس: كوشتن 4، خۆكوشتن 3، سووتان 16، خۆسووتاندن 14، سكاڵا 389، دەستدرێژی سێكسی 13. مانگی نیسان – ئەپریل: كوشتن 19، خۆكوشتن 10، سووتان 76، خۆسووتاندن 49، سكاڵا 1508، دەستدرێژی سێكسی 53. مانگی ئایار – مایۆ: كوشتن 4 حاڵەت، خۆكوشتن 6، سووتان 24، خۆسووتان 11، سكاڵا 536، دەستدرێژی سێكسی 17. مانگی حوزەیران – یۆنیۆ: كوشتن 4، خۆكوشتن 4، سووتان 24، خۆسووتان 13، سكاڵا 432، دەستدرێژی سێكسی 11 . كۆی گشتی حاڵەتەكان لە ماوەی 6 مانگدا: كوشتن 44، خۆكوشتن 27، سووتان 184، خۆسووتان 114، سكاڵا 3644 دەستدرێژی سێكسی 123. سەرجەمی هەموو حاڵەتەكانی توندوتیژی لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا:488+589 +1715+439+508+ 388  = 4127  ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

دوو دەزگای وەزارەتی ناوخۆ ئاماری جیا لە بارەی توندوتیژی بڵاو دەكەنەوە

دوو دەزگای وەزارەتی ناوخۆ ئاماری جیا لە بارەی توندوتیژی بڵاو دەكەنەوە

02:50:06/08/2013

وارڤین – هەولێر: ئامارەكانی توندوتیژی دژ بە ژنان تا ئێستا بە ئاماری ورد و زانستی هەژمار ناكرێن و لە تازەترین پێشهاتدا دوو دامەزراوەی سەر بە وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم ژمارەی جیا لە یەك لە بارەی توندوتیژییەكانەوە بڵاو دەكەنەوە. دوای ئەوەی بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی هەولێر، بە بێ لەبەرچاوگرتنی ئەرك و رۆڵی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ئامارێكی بڵاوكردەوە، ئەو ئامارە بووەتە جێی رخنەی بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی و ژمارەكانی هەردوولاش یەكناگرنەوە. دوای دامەزراندنی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان، وەزارەتی ناوخۆی هەرێم بە بڕیارێك لە 2011 بڵاوكردنەوەی ئاماری توندوتیژی لە لایەن دەزگاكانی هەرێم قەدەغە كرد و بە گوێرەی بڕیارەكە تەنیا ئەو بەڕێوبەرایەتییە بۆی هەیە ئامار بڵاو بكاتەوە. بە پێچەوانەی ئەو بڕیارەوە، بەڕێوەبەری‌ پۆلیسی‌ جوڵانەوە و تاوانی‌ هەولێر عەقیدی مافپەروەر "عەبدولقادر محەمەد حەسەن" لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، ئاماری توندوتیژی دژ بە ژنانی لە سنووری پارێزگای هەولێر بڵاو كردەوە. بە گوێرەی ئامارەكەی پۆلیس، لە ماوەی شەش مانگی‌ یەكەمی‌ ئەمساڵدا، 26 حاڵەتی‌ كوشتنی‌ ژن تۆمار كراوە و رێژەی‌ 87%ی‌ بكوژەكانیش ئاشكرا بوون و ئیجرائاتی یاساییان لەگەڵدا كراوە. لە بارەی ئامارەكانی سووتانیشەوە ئەو بەرپرسەی پۆلیس بڵاویكردەوە، "هەر لەو ماوەیەدا‌ 52 ژن خۆیان سووتاندووە، كە 92%یان مردوون و 32 كەسیش حوكم دراون، هەروەها 462 حاڵەتی لێدان و ئازاردانی‌ ژنانیش تۆمار كراوە". بە گوێرەی ئەو ئامارەی مانگانە، ماڵپەڕی وارڤین بە شێوەیەكی رەسمی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی وەرگرتوون و بڵاویكردوونەتەوە، ئەو ئامارەی پۆلیس و ئاماری بەڕێوبەرایەتییەكە یەك ناگرنەوە. وەك ئەوەی لە شەش مانگی نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا وارڤین بڵاویكردووەتەوە، لە سنووری پارێزگای هەولێر توندوتیژیەكان بەم شێوەیە بوون: كوشتن 27 حاڵەت، خۆكوشتن 26 حاڵەت، سووتان 83 حاڵەت، خۆسووتان 42 حاڵەت، دەستدرێژی سێكسی 7 حاڵەت. ئەمە لە كاتێكدا لە بارەی كوشتنەوە پۆلیس بێ ئاماژەكردن بە حاڵەتەكانی كوشتن، تەنیا 26 حاڵەتی خۆكوشتنی هەژمار كردووە و لە بارەی سووتانیشەوە لە ئاماری بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی خۆسووتاندن 42 حاڵەتە، بەڵام لای پۆلیس 52 حاڵەتە. لەو بارەیەوە لە لێدوانێكی تایبەت بۆ "وارڤین"، بەڕێوبەری گشتی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان "كوردە عومەر" وێڕای دەربڕینی نیگەرانی و ناڕەزایەتی خۆی لە هەمبەر بڵاوكردنەوەی ئامار لە لایەن پۆلیسەوە، رایگەیاند، داوا كراوە پۆلیس روونكردنەوە لە بارەی ئەو رەفتارەی بدات، چونكە بە گوێرەی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ كەس بۆی نیە ئامار رابگەیەنێت، جگە لە بەڕێوبەرایەتییەكەی ئێمە. گوتیشی: "بە هۆی ئەوەی تا ئێستا لێكۆڵینەوە لە كەیسەكانی توندوتیژی لای بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی نەبوون، زۆر وردەكاری كەیس هەیە نەزانراوە، بەڵام لە ئێستادا كار كراوە بۆ ئەوەی خۆمان لێكۆڵینەوە بكەین و لە گەرمیان دەست پێكراوە و دوای پشووی جەژنیش لێرە و شوێنەكانی دیكەش دەست بەو پرۆسەیە دەكەین". روونیشیكردەوە، لە ئامارەكاندا گرفتی ناڕوونی هەیە، بۆنموونە ئەو حاڵەتانەی سووتانن، هەندێكیان هۆكارەكە كۆمەڵایەتی نیە، بەڵام تۆمار كراوە، هەروەها لەوانەی خۆیان دەسووتێنن، بەشێكیان دان بەوەدا نانێن كە لەبەر چی خۆیان سووتاندووە و سكاڵا لە دژی كەس تۆمار ناكەن. ئامارەكانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان نەبوونەتە جێی متمانەی چالاكانی ژن و هەر كەیسێكی توندوتیژی ئەگەر سكاڵای نەبێت بە توندوتیژی هەژمار ناكرێت و ئەو كەیسانەی دەمرن یان دەكوژرێن، كەس سكاڵای نەبێت بە قەزاو قەدەر هەژمار دەكرێن و ناخرێنە ئامارەكەوە. لە دیارترین نموونەی شاردنەوەی كوشتنی ژنان و هەژمارنەكردنی بە توندوتیژی، تاوانی كوشتنی دوو ژن بوو لە مانگی حوزەیرانی رابردوو لە شاری دهۆك لە لایەن عەمیدێكی پێشمەرگەوە، بەڵام جێی سەرنجە لە ئامارەكەی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیدا هیچ ئاماژەیەك بە كوشتن لە دهۆك نەكرابوو، ئەو تاوانە بە توندوتیژی دژی ژن هەژمار نەكرابوو. ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

له‌ نيوه‌ى يه‌كه‌مى ئه‌مساڵدا 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە

له‌ نيوه‌ى يه‌كه‌مى ئه‌مساڵدا 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە

10:57:06/08/2013

وارڤین – هەولێر: لە ماوەی شەش مانگی نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، 4 هەزار و 127 حاڵەتی توندوتیژی لە سنووری ئیدارەی هەرێمی كوردستان تۆماركراوون و لەو ژمارەیە 71 ژن كوژراون و خۆیان كوشتووە و 298 ژنیش سووتاون و خۆیان سووتاندووە. بە گوێرەی ئاماری مانگانەی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان، كە لە ماڵپەڕی وارڤین بڵاوكراونەتەوە، لە نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، 4 هەزار و 127 حاڵەتی توندوتیژی دژی ژنان تۆماركراوون. ئامارەكە لە لایەن "وارڤین"ەوە كۆكراوەتەوە و ژمارەی حاڵەتەكانیش بەم شێوەیەیە: مانگی كانوونی دووەم – یەنایر: كوشتن 4 حاڵەت، خۆكوشتن 2، سووتان 25، خۆسووتان 12، سكاڵا 336، دەستدرێژی سێكسی 9. مانگی شووبات – فێبرایەر: كوشتن 9 حاڵەت، خۆكوشتن 2، سووتان 19، خۆسووتان 15، سكاڵا 443، دەستدرێژی سێكسی 20. مانگی ئازار – مارس: كوشتن 4، خۆكوشتن 3، سووتان 16، خۆسووتاندن 14، سكاڵا 389، دەستدرێژی سێكسی 13. مانگی نیسان – ئەپریل: كوشتن 19، خۆكوشتن 10، سووتان 76، خۆسووتاندن 49، سكاڵا 1508، دەستدرێژی سێكسی 53. مانگی ئایار – مایۆ: كوشتن 4 حاڵەت، خۆكوشتن 6، سووتان 24، خۆسووتان 11، سكاڵا 536، دەستدرێژی سێكسی 17. مانگی حوزەیران – یۆنیۆ: كوشتن 4، خۆكوشتن 4، سووتان 24، خۆسووتان 13، سكاڵا 432، دەستدرێژی سێكسی 11 . كۆی گشتی حاڵەتەكان لە ماوەی 6 مانگدا: كوشتن 44، خۆكوشتن 27، سووتان 184، خۆسووتان 114، سكاڵا 3644 دەستدرێژی سێكسی 123. سەرجەمی هەموو حاڵەتەكانی توندوتیژی لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا:488+589 +1715+439+508+ 388  = 4127  ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

ئێڤار ئیبراهیم: بێ ویژدانانە خەریكی تۆمەت دروست كردنن بۆم

ئێڤار ئیبراهیم: بێ ویژدانانە خەریكی تۆمەت دروست كردنن بۆم

01:36:05/08/2013

هێڤار ئيبراهيم وارڤین – هەولێر: ژنە كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ خولی داهاتووی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان، لە وەڵامی هەندێك پەیجی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا، روونكردنەوەیەكی بڵاو كردەوە و تێیدا رایگەیاندووە، "لە رێگەی چەند پەیجێكەوه ‌بێ ویژدانانە خەریكی تۆمەت دروست كردنن بۆم ". دوای ئەوەی چەند پەیجێك لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك، كە بانگەشە بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكەن، هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی گرتەی ئابڕووبەریان لە كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان لە شاری هەولێر "ئێڤار ئیبراهیم" كرد، ئەو ژنە كاندیدە روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا سووربوونی خۆی لەسەر بەردەوامی لە چالاكی سیاسی دووپاتكردەوە. ئەمە دووەم جارە لە ژیانی سیاسی ئەو ژنە چالاكەدا، هەوڵی تیرۆركردنی كەسایەتیەكەی دەدرێت، جاری یەكەم لە پرۆسەی هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا، بە هەمان شێواز پەلاماری كەسایەتی "ئێڤار ئیبراهیم" درا. هەر لەو چوارچێوەیەدا، "ئێڤار" بە دووەم كەسایەتی ژن دادەنرێت كە لە رێگەی ئەو پەیجانەی بەرگری لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكەن، پەلامار درابێت و ساڵی رابردوو، كەسایەتی ژنی كورد "هۆزان مەحمود" پەلاماردرا و "هەڕەشەی لەتوپەتكردنی" لێكرا. ئەمەی خوارەوە دەقی روونكردنەوەكەیە: ڕوونكردنەوەیەكی پێویست بەڕێزان گۆڕانخوازانی ئازیز خەڵكی خۆشەویستی كوردستان، دوای ئەوەی وەك ژنێك بڕیارمدا خۆم كاندید بكەم بۆ خولی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان بۆ ئەوەی ببم بە كۆسپێك لە سەر رێگەی چەتە و مافیاكانی ئەم وڵاتە بە ئامانجی خزمەتكردنی خەڵكی كوردستان بە گشتی و ژنانی وڵاتەكەم بە تایبەت. هەر لە سەرەتاوە كۆمەڵێك كەس و لایەن ترس كەوتە دڵیان و هەوڵی زۆریاندا بۆ پەشیمان بوونەوەم لە ئیستاشدا ئەم هەوڵە نەزۆكانە بەردەوامیان هەیە، بەڵام بە داخەوە چەند ڕۆژێكە كۆمەڵێك نەفس نزم و هەندێ لە بەكرێ گیراوان لە رێگەی چەند پەیجێكەوە بێ ویژدانانە خەریكی تۆمەت دروست كردنن بۆم تا ئەو ئاستەی هەوڵی ئەوەیاندا تۆمەتی ئەخلاقیم بۆ دروست بكەن، بەڵام لێرەوە زۆر بە كورتی دەمەوێ پەیامێك بەو كەس و لایەنانە بگەیەنم و پێیان دەڵێم ئێوە بەردەوام بن و منیش بەردەوام چونكە من ئیتر بڕیارێكەو داومە هیچ هێزێكیش شك نابەم بتوانێ لە بڕیاری خۆم پەشیمانم بكاتەوە من ئیتر بڕیارم داوە خزمەتكارێكی بچوكی خەڵكی كوردستان و گەلەكەی خۆم بم. من ئیتر بڕیارم داوە مۆمێك بم بۆ ئازادیخوازان بسوتێم و تا مردن نەكوژێمەوە، دڵنیاشبن سەدان تۆمەت و درۆیتر بە دوای یەكدا ڕیز بكەن جگە بەخشینی گڕو تینی زیاتر بۆم تۆسقالێك لە كەسایەتی خۆم و بنەماڵەكەم كەم ناكاتەوە چونكە من هەم و مۆم ئاسا بۆ داهاتووی نەتەوەكەم لە توانەوەم سڵ ناكەمەوە ئێوەش باس لە شتانێك دەكەن دۆڕاندوتانەو ئیتر بۆتان ناگەڕێتەوە.

لە هەولێر منداڵان كۆنفرانسێكی تایبەت بە كێشەكانیان ساز كرد

لە هەولێر منداڵان كۆنفرانسێكی تایبەت بە كێشەكانیان ساز كرد

08:27:04/08/2013

لايه‌نێك له‌ كۆنفرانسه‌كه‌، فۆتۆ: وارڤين. وارڤین – هەولێر: یەكەم كۆنفرانسی منداڵان بۆ تاوتوێكردنی كێشەكانی منداڵ، لە هۆڵی بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ ساز كرا و تێیدا منداڵان كێشەكانی خۆیان تاوتوێكرد و ژمارەیەك پێشنیاز و راسپاردەیان گەڵاڵەكرد، بۆ ئەوەی بیگەیەننە لایەنە پەیوەندیدارەكان. كۆنفرانسەكە، لە ژێر درووشمی "لە منداڵانەوە بۆ لایەنی پەیوەندیدار"، ئەمڕۆ یەكشەممە 4ی ئاب – ئۆگستی 2013 لە هۆڵی بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ لە شاری هەولێر لە لایەن رێكخراوی "بەهرەمەند بۆ هۆشیاری منداڵان" بە هاوكاری بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ، سازكرا. جیاواز لەو كۆنفرانسانەی تایبەت بە پرسی منداڵ ساز دەكرێن، كۆنفرانسەكەی ئەمڕۆی منداڵان لە لایەن خودی منداڵانەوە سازكرا و خۆیان لە توێی چەند راپۆرتێكدا كێشەكانیان خستەڕوو و ژمارەیەك منداڵ بە داواكاری و پێشنیاز و سەرنجەكانیان بابەتەكانیان تاوتوێكرد. تەوەرە سەرەكییەكانی كۆنفرانسەكە پێكهاتبوون لە گرفتی ئیشكردنی منداڵ لەسەر شەقامەكان، توندوتیژی دژ بە منداڵ، پێویستی هەبوونی كتێبخانەی منداڵان لە گەڕەكەكان، نەبوونی یاریگای تایبەت بە منداڵان، خێزان و پەروەردەكردنی منداڵ، گرفتەكانی منداڵانی تووشبوو بە تالاسیما، پاركی تایبەت بە منداڵ، ژینگەی منداڵ. لەو كۆنفرانسەدا، وێڕای بەشداربوونی 40 منداڵ، هەریەك لە نوێنەری ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان "ئەمەل جەلال"، بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ "رەهێڵ رەشید" و جێگری بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ "نۆڤەر محیەدین"، بەڕێوبەری رێكخراوی بەهرەمەند "بەكر رەحمان"، چالاكانی بواری مافەكانی منداڵ "پەیمان مێرگەسووری"، مامۆستا "زریان" بەشداریان كرد. كاتژمێر 10:00ی پێشنیوەڕۆ كۆنفرانسەكە بە خولەكێك وەستان بۆ گیانی ئەو منداڵانەی لە توندوتیژییەكانی سوریا دەبنە قوربانی دەستیپێكرد و سەرەتا لە وتەیەكدا، بەڕێوبەری رێكخراوی بەهرەمەند "بەكر رەحمان" تیشك خستە سەر گرنگی كۆنفرانسەكە و رایگەیاند، ئەمە یەكەمجارە لە هەرێمی كوردستان، منداڵان خۆیان باس لە كێشەكانیان دەكەن و لە توێی چەند راپۆرتێكدا گرفتەكان دەخەنەڕوو و راسپاردە و پێنشیاز ئامادە دەكەن بۆ ئەوەی بیگەیەننە لایەنە پەیوەندیدارەكان. هەروەها نوێنەری ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان "ئەمەل جەلال" وتەیەكی پێشكەشكرد و تێیدا، وێڕای باسكردنی لە رۆڵ و بایەخی منداڵ لە بنیاتنانی داهاتوویەكی باشتر، باسی لە گرنگی كۆنفرانسەكە كرد و خۆشحاڵی خۆیشی دەربڕی بە بۆنەی سازكردنی وەها كۆنفرانسێكەوە لە لایەن منداڵانی هەولێری پایتەخت. هەر لەو چوارچێوەیەدا، جێگری بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری منداڵ "نۆڤەر محیەدین" لە وتەیەكدا باسی لە مافەكانی منداڵ كرد و بە گرنگی زانی كۆنفرانسەكە ببێتە وێستگەیەك بۆ ئاوڕدانەوەی زیاتر لە رەوش و مافەكانی منداڵان و پێشخستنی توانا و بەهرەكانیان لە پێناو بنیاتنانی داهاتوویەكی گەش لە وڵاتدا. لە میانەی بەڕێوەچوونی كارەكانی كۆنفرانسدا منداڵانی بەهرەمەند ژمارەیەك راپۆرتیان لە بارەی تەوەرەكانی كۆنفرانس خوێندەوە و لە لایەن خودی منداڵانەوە قسە لەسەر راپۆرتەكان كرا و پێنشاز و راسپاردەكان گەڵاڵە كران بۆ ئەوەی لە توێی نامەیەكدا بگەیەندرێنە لایەنە پەیوەندیدارەكان بە تایبەتی سەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان. ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

پۆلیسی هەولێر: لە شەش مانگدا 26 ژن كوژراون و 52 ژنیش خۆیان سووتاندووە

پۆلیسی هەولێر: لە شەش مانگدا 26 ژن كوژراون و 52 ژنیش خۆیان سووتاندووە

01:04:05/08/2013

عەقیدی مافپەروەر "عەبدولقادر محەمەد حەسەن"، فۆتۆ: راگه‌ياندنى پۆليس. وارڤین – هەولێر: بە گوێرەی ئامارێكی پۆلیسی پارێزگای هەولێر، لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 26 ژن كوژراوون و 52 ژنیش خۆیان سووتاندووە، كە 92%یان ژیانیان لەدەستداوە. هاوكات لەگەڵ بوونی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و راگەیاندنی ئامار لە لایەن ئەو بەڕێوبەرایەتییەوە بە شێوەی مانگانە، ئەمڕۆ بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای هەولێر ئامارێكی توندوتیژی بڵاو كردەوە. بەڕێوەبەری‌ پۆلیسی‌ جوڵانەوە و تاوانی‌ هەولێر عەقیدی مافپەروەر "عەبدولقادر محەمەد حەسەن" لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە ماوەی شەش مانگی‌ یەكەمی‌ ئەمساڵدا، 26 حاڵەتی‌ كوشتنی‌ ژن تۆمار كراوە و رێژەی‌ 87%ی‌ بكوژەكانیش ئاشكرا بوون و ئیجرائاتی یاساییان لەگەڵدا كراوە. لە بارەی ئاماریكانی سووتانیشەوە گوتی: "هەر لەو ماوەیەدا‌ 52 ژن خۆیان سووتاندووە، كە 92%یان مردوون و 32 كەسیش حوكم دراون، هەروەها 462 حاڵەتی لێدان و ئازاردانی‌ ژنانیش تۆمار كراوە". ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان

-- KNNC --

-- KNNC --

سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم و حكومه‌ت له‌ئاست روداوه‌كانی‌ رۆژئاوا بێده‌نگن‌

    کوردستان

  

  03/08/2013

 - 
ماوه‌ی‌ چه‌ند رۆژێكه‌ جه‌نگێكی‌ ناڕه‌وا روی‌ له‌ناوچه‌ كوردیه‌كانی‌ وڵاتی‌ سوریا كردووه‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه‌ له‌لایه‌ن گروپه‌ چه‌كداره‌كانه‌وه‌ چه‌ندین قه‌سابخانه‌ له‌دژی‌ كوردان ئه‌نجامدراون و تائێستاش سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم و حكومه‌ت له‌ئاست ئه‌و روداوانه‌دا هیچ هه‌ڵوێستێكیان نه‌بوه‌.

رۆژ له‌دوای‌ رۆژ كێشه‌كانی‌ نێوان گروپه‌ چه‌كداره‌كان و هێزه‌ كوردییه‌كانی‌ له‌ رۆژئاوای‌ كوردستان ئاڵوزتر ده‌بێت و تائێستاش هێزه‌ كوردییه‌كان و یه‌كێنه‌كانی‌ پاراستنی‌ گه‌ل له‌ به‌ره‌ی‌ به‌رگریكردندان و ته‌نها به‌رپه‌رچی‌ هێرشه‌كانی‌ به‌ره‌ی‌ نوسره‌و گروپه‌ چه‌كداره‌كان ده‌ده‌نه‌وه‌، هێرشی گروپه‌چه‌كداره‌كان و نه‌یارانی‌ كورد به‌تایبه‌ت له‌ناوچه‌ی‌ سه‌ری كانی‌ و عه‌فرین و كوبانێ‌ چه‌ندین قه‌سابخانه‌یان له‌دژی‌ كوردان و گوندنشینانی‌ ئه‌و وڵاته‌ ئه‌نجامداوه‌.

ماوه‌یه‌ك به‌رله‌ ئێستاش ئه‌و گروپه‌ چه‌كدارانه‌ به‌ده‌یان لاوی‌ كوردیان له‌ دانیشتوانی‌ ناوچه‌ كوردییه‌كان رفاندووه‌و هه‌ندێك له‌و كوردانه‌ش كه‌ كه‌وتونه‌ته‌ ده‌ست گروپه‌ چه‌كداره‌كان به‌ دیارچاوی‌ هاوڵاتیانه‌وه‌ ئیعدامكراون یان گولـله‌باران كراون.

رۆژی‌ 31ته‌موزی‌ مانگی‌ رابردوو نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا داوایكرد رێگه‌ له‌ رشتنی‌ خوێن له‌ سوریا بگیرێت و هه‌وڵی‌ چاره‌سه‌ری‌ كێشه‌كان بدرێت له‌ سوریا له‌ رێگه‌ی‌ سیاسی و ئاشتییه‌وه‌ چاره‌سه‌ر بكرێت.
ئه‌رسه‌لان ره‌حمان، چاودێری‌ سیاسی و روداوه‌كانی‌ خۆرئاوای‌ كوردستان به‌ KNNC راگه‌یاند: سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی هه‌رێم به‌ كوژرانی ده‌یان بێتاوانی كورد راناچڵه‌كێن، ئه‌مه‌ دوو رۆژه‌ وێنه‌ی دڵته‌زێنی ئه‌و منداڵه‌ چاوگه‌شانه‌ی كورد كه‌ له‌ رۆژئاوا به‌ ده‌ستی چه‌كداران نه‌ك هه‌ر قه‌تڵوعامكران بگره‌ هه‌نجن هه‌نجن كران و به‌ رۆژی رووناك خرانه‌ مه‌نجه‌نیقی ئاگره‌وه‌، نه‌ك ئێمه‌ وه‌ك كورد، هه‌رچی ویژدانیی مرۆڤایه‌تی تێدایه‌ تاساندوویه‌تی و كه‌سێ نه‌ماوه‌ به‌ كۆمێنتێكیش بێت قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و تاوانكاریه‌ دژه‌ مرۆییه‌ نه‌كات.

ئه‌و چاودێره‌ هه‌روه‌ها وتی‌: "به‌ڵام جێی سه‌رسامییه‌ تا ئێستا سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی هه‌رێم و په‌رله‌مان و حكومه‌تی كوردی به‌ به‌یاننامه‌یه‌كیش ئیدانه‌ی ئه‌و قه‌تڵوعامه‌یان نه‌كردووه‌".

به‌پێی وته‌ی ئه‌و چاودێره‌؛ ئه‌گه‌ر سه‌یری مێژووی به‌یاننامه‌ ده‌ركردنی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و حكومه‌ت بكه‌ین ده‌بینین، زۆرترین به‌یاننامه‌ بۆ ئیدانه‌كردنی چالاكی گه‌ریلاكانی په‌كه‌كه‌ ده‌ركراوه‌ و زۆرترین پرسه‌نامه‌ ئاڕاسته‌ی كه‌سوكاری سه‌ربازه‌ توركه‌ كوژراوه‌كانی سه‌نگه‌ری شه‌ڕی گه‌ریلا كراوه‌، به‌ڵام ئه‌مجاره‌یان هیچ كام له‌ سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی ئه‌م سێ پارێزگایه‌ تا ئێستا خۆیان نه‌كردووه‌ته‌ خاوه‌ن دۆزێكی مرۆیی كه‌ هیچی له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال كه‌متر نیه‌. ئه‌مه‌ به‌ روونی پێمان ده‌ڵێت، هێشتا عه‌قڵیه‌تی كاربه‌ده‌ستانی پله‌ باڵای ئه‌م هه‌رێمه‌ نه‌گه‌یشتووه‌ته‌ ئاستی پێویست و هێشتا خوێنی كورد، كه‌سایه‌تی كورد، وجودی تاكی كورد لای كاربه‌ده‌ستانی ئه‌م سێ پارێزگایه‌ بێ به‌هایه‌.

ئه‌رسه‌لان ره‌حمان رونیكرده‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م دامه‌زراوانه‌ له‌ كوردپه‌روه‌ری و كورد دۆستی و گیانی نه‌ته‌وه‌یشدا كڵۆڵ نه‌بوونایه‌، ئه‌وا ده‌بوا به‌رگری له‌ ماف و بوون و ژیان و سه‌لامه‌تی هه‌ر تاكێكی كورد بكه‌، ئه‌گه‌ر له‌ هه‌ر شوێنێكی دنیادا بوایه‌، نه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ ته‌نیشتیانه‌وه‌ خوێنی سه‌دان منداڵانی كورد بكرێته‌ كاسه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌م و ئه‌وه‌وه‌ و ئه‌مان لێی بێده‌نگ بن..

ئه‌وه‌شی ئاشكراكرد: به‌گوێره‌ی زانیارییه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان ئه‌نجامده‌ری سه‌ره‌كی تاوانه‌كه‌ توركه‌ و ناوی میعراج ئۆراڵه‌ و وتیشی: "ئایا چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ن توركیا ئیدانه‌ی بكات ئینجا ئێوه‌ش به‌ قسه‌ دێن.. ئاخر هه‌ر دوێنێ بوو سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بۆ كوژرانی چه‌ند چه‌كدارێكی حه‌ویجه‌ له‌ ناو خۆپیشاندانه‌كاندا به‌یاننامه‌ی ئیدانه‌ی ده‌ركرد، ئه‌رێ خێره‌ ئێستا بۆ كۆمه‌ڵكوژیه‌كی وا وه‌حشه‌تناك نقه‌تان لێوه‌ نایه‌ت".

بۆ به‌دواداچونی پرسی هه‌ڵوێستی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم و حكومه‌تی‌ هه‌رێم KNNC په‌یوه‌ندی به‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ (ئومێد سه‌باح، وته‌بێژی‌ سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێم و سه‌فین دزه‌یی وته‌بێژی‌ حكومه‌تی‌ هه‌رێم) كرد هیچیان په‌یوه‌ندییه‌كانیان به‌رده‌ست نه‌بوو.

پوخته‌ى ناوه‌ڕۆكى راپرسى ده‌زگاى وارڤين له‌ باره‌ى توندوتيژى و رۆڵى ياسا

پێنج شەممە, 01 ئاب 2013 23:09

وارڤين – هه‌ولێر: ده‌زگاى وارڤين بۆ پرسه‌كانى ژن، له‌ كۆنگره‌يه‌كى رۆژنامه‌وانيدا، ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 1ى ئاب – ئۆگستى 2013، له‌ ميوانخانه‌ى چوارچرا، له‌ شارى هه‌ولێر،ئه‌نجامى ئه‌و راپرسيه‌ى خسته‌ڕوو، كه‌ ده‌زگاكه‌ له‌ ژێر ناونيشانى "توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان و رۆڵی یاسا" له‌ ناوه‌ندى هه‌رسێ پارێزگاى هه‌رێم ئه‌نجاميداوه‌.

راپرسييه‌كه‌ى ده‌زگاى وارڤين، گرنگيه‌كه‌ى له‌وه‌دايه‌ كه‌ راده‌ى ئاشنايه‌تى ژنان به‌ ياساكان و په‌نابردنيان بۆ ياسا له‌ كاتى بوونى كێشه‌ى كۆمه‌ڵايه‌تيدا به‌ وردى ده‌ستنيشانكردووه‌.

راپرسيه‌كه‌ ده‌بێته‌ يه‌كێك له‌ سه‌رچاوه‌ گرنگه‌كانى كارى رێكخراوه‌يى تايبه‌ت به‌ ژنان له‌ هه‌رێمى كوردستان و ناوه‌نده‌كانى توێژينه‌وه‌ و توێژه‌ران و رێكخراوه‌كانى ژنان و دامه‌زراوه‌ ره‌سمييه‌كان ده‌توانن لێى به‌هره‌مه‌ند بن و له‌ دانانى به‌رنامه‌ و ستراتيژى كاركردنى خۆيان پشتى پێ ببه‌ستن.

ئامانجەكانی راپرسى

له‌ باره‌ى ئامانجه‌كانه‌وه‌، ده‌زگاكه‌ نوسيويه‌تى: هەوڵدراوە بە نیگایەكی بێلایەن، بێ دەمارگرژی ئایینی، فەرهەنگی، سیاسی یان نەتەوەیی و مرۆیی بە پاڵپشتی زانست و پێشینەی كار و ناسینی لایەنەكانی كۆمەڵگا ئەم توێژینەوە ئەنجام بدرێت. ئامانجەكان بریتیبوون لە:

يه‌كه‌م: تیشك خستنە سەر روانینی ژنان بۆ توندوتیژی رادەی ئاگاداربوونیان لە یاساكان.

دووه‌م: دەرخستنی رێژەی متمانە بە بنەماڵە و كۆمەڵگە و یاساكان و لایەنی حكومی و ریكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی.

سێيه‌م: دەرخستنی رێژەی بەربڵاوی توندوتیژی حاڵەتە باوەكانی توندوتیژی لە كۆمەڵگە.

چواره‌م: جۆری چارەسەركردنی گرفتی توندوتیژی و هەروەها ئامانجی دیكە.

زانیاری توێژینەوە

شوێن: هه‌رێمی کوردستان، شاره‌کانی، هه‌ولێر، سلێمانی و دهۆک

ژماره‌ی به‌شداربووان: 1000که‌س

ماوه‌ی راپرسی: 6مانگ

ژماره‌ی گشتی ستافه‌کان:12

زانیارییە گشتییەكان

زۆربەی گرووپی وەڵامدەرەوەكان تەمەنیان لەنێوان 26 تا 35 ساڵی دا بووە، بە رێژەی كەمتر لە سەدا 13 فەرمانبەر بوون. زۆربەیان ئاستی خوێندەوارییان دواناوەندی بووە و خێزانداربوون. بەپێی وەڵامەكانیان بەگشتی باری ئابووری خێزانەكانیان مامناوەند بووە، واتە زۆربەیان لە چینی ناوەڕاست بوون.

دەركەوتنی ئەم حاڵەتە مامناوەندییە خۆی نیشانەی دروستبوونی هەڵبژاردنەكان بووە لە گەڕەك، گرووپ، تەمەن و ئاستە ناڕێكەكان كە هەوڵدرابوو هەڵبژاردەكان گشتگیر و زانستی و بەپێی میتۆدی تایبەت بێت.

مێتۆدی توێژینەوە

بۆ ئەنجامدانی توێژینەوە لە مێتۆدی كتێبخانەیی، راپرسی و داتاو شیكاری، هەروەها لە توێژینەوەی بابەتی Subjective Research كەڵك وەرگیراوە.

داتای تایبەتی هەر شار ئامادەكراوە و كۆی گشتی داتاكان هەڵسەنگێندراوە. توێژینەوە لەسەر بنەمای یەكگرتوو‌یی پییەرسۆنPierson Solidarity پێكهاتووە.

بگۆڕی سەربەخۆ: توندوتیژی

بگۆڕی گرێدراو: ژن لە هەرێمی كوردستان

نموونەكە لە سێ پارێزگای هەولێر، سلێمانی و دهۆك وەرگیراوە كە لەڕووی كارگێڕییەوە سەر بە حكوومەتی هەرێمی كوردستانن. نموونەكە بەپێی پێوەرە ئامارییەكان لە نموونە جۆری گەورە دادەنرێت چونكە لە 1000 ژن پێكهاتووە لە هەر سێ ناوەندی پارێزگا و بەپێی رێژەی دانیشتووانی هەر شارێك بەسەریاندا دابەش كراوە، بۆ ئەوەی بتوانرێت باشتر گوزارشت لە كۆمەڵگەكە بكات. نموونەكە تەنیا لە هەر سێ شاری گەورەی هەولێر، سلێمانی و دهۆك وەرگیراوە. ئەویش لەبەرئەوەی ئەمڕۆ ئەم شارانە زۆربەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان لەخۆدەگرن. هەر یەكێك لەو شارانە لە قۆناغی یەكەمدا بەسەر چەند كەرتێكدا دابەشكراون و لە قۆناغی دووهەمدا لە هەر یەكێك لەو كەرتانە گەڕەكێك یان زیاتر وەرگیراوە و لە قۆناغی كۆتاییشدا لە هەر یەكێك لەو گەڕەكانە بەشێوەیەكی هەڕەمەكی كۆمەڵە ژنێك وەك نموونە وەرگیراون.

رەوشی ژن لە كوردستان و گرنگی توێژینەوە

گریمانەی توێژینەوە:

ئاستی توندوتیژی لە كۆمەڵگە بەربڵاوە، ژن لە چەمكی توندوتیژی تێگەیشتوون بەڵام بەتەواوی ئاگاداری رێگەچارەكان نین و متمانەی زۆریان بە رۆڵى پراكتیكی یاسایەكی پارێزەر نییە.

پرسیاری سەرەكی توێژینەوە:

ئایا ژنان بۆ چارەسەركردنی توندوتیژی متمانە بە خۆیان، پیاوانی بنەماڵە یان حكومەت و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەكەن؟

پرسیاری لاوەكی توێژینەوە:

بە چ ئاستێك ئەم متمانە دابەش دەبێت و كام رێگەیانە بگرینەبەر؟‌

پاش ساڵانێكی زۆر لە هەوڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، چالاكییەكانی بەشە پەیوەندیدارەكانی حكوومەتی هەریمی كوردستان و تێپەرینی زەمەن و گۆڕانی نەوەكان جارێكیتر پێویستمان بە ئاوڕدانەوە لە پرسی توندوتیژی دژ بە ژن هەیە. ساڵی 2011 یاسای بەرەنگاری خێزان لە توندوتیژی دژ بە ژن، لە پەرلەمان پەسەند كرا و لە چەند لایەنی جیاوازەوە دەست بە جێبەجێكردنی یاساكە كراوە.

هۆكاری گرفت و دژوارییەكانی ژیان

یه‌ک: كێ هۆكاری گرفت و دژوارییەكانی ژیانت بووە؟

1 خۆم %16.

2 بنه‌ماڵه‌که‌م %21.

3 کۆمه‌ڵگا و دابونه‌ریت %36.

4 قه‌زا و قه‌ده‌ر %27.

زۆرينه‌ى به‌شداران له‌و بڕوايه‌دان كۆمه‌ڵگه‌ و دابو نه‌ريته‌كان هۆكارى كێشه‌كانن و جێى سه‌رنجيشه‌ كه‌ %27 بڕوايان وايه‌ ئه‌وه‌ى تووشى بوونه‌ هۆكاره‌كه‌ى "قه‌زاو قه‌ده‌ره‌"، ئه‌مه‌ش به‌شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كى بۆ باوه‌ڕى باوى كۆمه‌ڵگه‌ به‌ ئاين ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ و تێبينى ده‌كرێت له‌و رێژه‌يه‌ش له ناو به‌شداربووانى‌ سلێمانى كه‌مترين بڕوا به‌ قه‌زاو قه‌ده‌ر هه‌يه‌ و رێژه‌كه‌ى %21ه‌، به‌ڵام له‌ دهۆك زۆرترين به‌شدار بڕواى به‌ قه‌زاو قه‌ده‌ر هه‌يه‌ و رێژه‌كه‌ى %34ه‌ و له‌ هه‌ولێر كه‌ ئاين و ديارده‌ى ئايندارى زياتر به‌چاو ده‌كه‌وێت رێژه‌كه‌ %29يه‌.

هێز و توانای چارەسەری كێشەكان

دوو: توانای چارەسەركردنی كێشەكانت هەیە؟

1 هیچ توانایه‌ک له‌ خۆمدا نابینم %18.

2 به‌ یارمه‌تی که‌سانی دیکه‌ ده‌توانم %43.

3 به‌ڵێ ده‌توانم چارسه‌ریان بکه‌م % 27.

4 بۆم گرنگ نییه‌ چیان لێ دێت %12.

به‌ گوێره‌ى ئه‌م ئه‌نجامه‌ زۆرينه‌ى ژنان چاويان له‌ هاوكارييه‌ و ئه‌مه‌ش ئه‌رك و رۆڵى رێكخراوه‌كانى ژنان زياتر ده‌كات و جێى سه‌رنجه‌ %12ى به‌شداران بێهيوان و ئومێديان به‌ چاره‌سه‌ر نيه‌ و بۆيان گرنگ نيه‌ چيان لێ دێت و گريمانه‌ ده‌كرێت به‌شێك له‌وانه‌ى په‌نا بۆ خۆكوشتن و خۆسووتاندن ده‌بن له‌م توێژه‌ بن كه‌ هيوايان به‌ چاره‌سه‌ر نه‌ماوه‌.

رۆڵی پیاوانی بنەماڵە

سێ: ئایا پیاوانی بنه‌ماڵه‌که‌ت ده‌توانن له‌چاره‌سه‌ری گرفته‌کاندا یارمه‌تیده‌رت بن؟

1 ناتوانن یارمه‌تیده‌ر بن %28.

2 له‌ هه‌ندێ کاتی پێویستدا ده‌توانن %34.

3 به‌ڵێ ده‌توانن % 21.

4 له‌ گرفته‌کان ئاگاداریان ناکه‌مه‌وه‌ بۆیه‌ ده‌ور نابینن %17.

به‌ گوێره‌ى ئه‌م ئه‌نجامه‌ به‌شێكى ژنان له‌ كاتى بوونى كێشه‌دا ته‌نانه‌ت ئاماده‌ نين و ناتوانن پياوانى بنه‌ماڵه‌يان واته‌ باوك و برا له‌ كێشه‌كانيان ئاگادار بكه‌نه‌وه‌ و %28يش ده‌ڵێن ناتوانن هاوكار بن. زۆرينه‌ ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن ناتووانن يارمه‌تيده‌ر بن، دانيشتووى دهۆكن و زۆرينه‌ى ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن له‌ هه‌ندێك كاتى پێويست ده‌توانن دانيشتووى هه‌ولێرن و زۆرينه‌ى ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن ئاگاداريان ناكه‌مه‌وه‌ دانيشتووى سلێمانيين.

هەستكردن بە بەختەوەری

چوار: ئایا به‌ گشتی له‌ ژیانتدا هه‌ست به‌ به‌خته‌وه‌ری ده‌که‌ی؟

1 نا، به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک %18.

2 که‌م تا کورتێک %35.

3 به‌ڵێ هه‌ستی پێ ده‌که‌م %33.

4 بیرم لێ نه‌کردووه‌ته‌وه‌ %14.

له‌ ناو ئه‌و رێژه‌يه‌ى كه‌ هه‌ست به‌ به‌خته‌وه‌رى ده‌كه‌ن، %39ى به‌شدارانى دهۆك هه‌ست به‌ به‌خته‌وه‌رى ده‌كه‌ن، كه‌ به‌رزترين رێژه‌يه‌ و له‌ سلێمانيش نزمترين ئاسته‌ كه ته‌نيا‌ %28ى به‌شداران هه‌ست به‌ به‌خته‌وه‌رى ده‌كه‌ن.

توندوتیژی

پێنج: به‌ڕای تۆ توندوتیژی چییه؟

1 لێدان و ئازاری جه‌سته‌یی %12.

2 سووکایه‌تی و ئازاری رۆحی %32.

3 هه‌م ئازارو لێدانی جه‌سته‌یی، هه‌م ئازاری رۆحی %50.

4 هیچ روانگه‌یه‌کم نییه و نازانم چییه %6.

به‌شێك له‌و ژنانه‌ى به‌شداريان كردووه‌ به‌ رێژه‌ى %6 هيچ زانيارى و تێگه‌يشتنێكى ئه‌وتۆيان له‌ باره‌ى توندوتيژييه‌وه‌ نيه‌، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدايه‌ ئه‌وان نيشته‌جێى ناوه‌ندى شاره‌ گه‌وره‌كانن.

نزیكبووون لە توندوتیژی

شه‌ش: هه‌ست به‌وه‌ ده‌که‌ی توندوتیژی له‌ تۆوه نزیکه‌؟

1 توندوتیژی بەسەر خۆمدا هاتووە %26

2 شایەتی بووم كە بەسەر ژنانی دیكەدا هاتووە %28.

3 هەم بەسەر خۆمدا هاتووە و هەمیش بەسەر زۆرێك لەوانەی كە دەیانناسم %33.

4 پێموانییە لە من نزیك بێت و رەنگە زۆر گەورەی بكەنەوە %13.

به‌ گوێره‌ى ئه‌م ئه‌نجامه‌ زۆرينه‌ى ره‌هاى ژنان هه‌م خۆيان و هه‌م كه‌سانى ده‌وروبه‌ريان كه‌ ده‌يانناسن توندوتيژيان به‌رامبه‌ر كراوه‌. له‌ سلێمان زۆرينه‌ وتويانه‌ به‌سه‌رخۆماندا هاتووه‌ و شايه‌تى بووين و دواتر هه‌ولێر پله‌ى دووه‌مى هه‌يه‌ و دهۆك كه‌مترين رێژه‌ى به‌شداران ئه‌و وه‌ڵامه‌يان داوه‌ته‌وه‌. به‌ڵام به‌شداران دهۆك به‌ پله‌ى يه‌كه‌م وتويانه‌ هه‌م به‌سه‌ر خۆمدا هاتووه‌ و هه‌ميش به‌سه‌ر زۆرێك له‌وانه‌ى ده‌يان ناسم هاتووه‌.

بەربڵاوی توندوتیژی

حەوت: رادەی بەربڵاوی توندوتیژی چ سەبارەت بە خۆت و بێت یان ئەوانەی كە شاهیدی بوویت چەندە؟

1 به‌ربڵاوه‌ و به‌ درێژایی ته‌مه‌نه‌ %29.

2 پاش زه‌واج زیاد ده‌کات %32.

3 هه‌ندێجار روو ده‌دات %31.

4 زۆر که‌مه‌و هه‌ڵه‌ له‌لایه‌ن ژنانه‌وه‌ رووده‌دات %8.

جێى نيگه‌رانيه‌ زۆرينه‌ بڕوايان وايه‌ توندوتيژى له‌ دواى هاوسه‌رگيرى زياد ده‌كات، ئه‌وه‌ش جێى خۆشحاڵيه‌ كه‌ كه‌مترين رێژه‌ بڕوايان وايه‌ هه‌ڵه‌ له‌ لايه‌ن ژنانه‌وه‌يه‌، ئه‌م ئه‌نجامه‌ش راسته‌وانه‌يه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و ئه‌نجامه‌ى سه‌ره‌تا خرايه‌ روو، كه‌ ژنان زۆرينه‌يان بڕوايان وابوو، كۆمه‌ڵگه‌ و به‌ندوباوه‌كانى هۆكارى سه‌ره‌كى توندوتيژين.

بیستنی هەواڵی توندوتیژی بۆ دوایینجار

هه‌شت: دوایینجار که‌ی هه‌واڵی توندوتیژیت بیستووه‌ یان بینیوته‌؟

1 له‌ماوه‌ی 3مانگی رابردوو %19.

2 له‌ماوه‌ی 6مانگی رابردوو %26.

3 له‌ماوه‌ی 1مانگی رابردوو %31.

4 له‌ مێژه‌ نه‌مبیستووه‌ و نه‌مبینیوه‌ %24.

دواجار كە توندوتیژیت بەرامبەر كراوە

نۆ: دوایینجار که‌ی توندوتیژی به‌رامبه‌ر به‌ خۆت کراوه‌؟

1 هه‌فته‌ی رابردوو %18.

2 یه‌ک تا دوو مانگی رابردوو %35.

3 شه‌ش تا هه‌شت مانگی رابردوو %27.

4 ساڵی رابردوو %20.

جۆری توندوتیژی

ده‌: دوایینجار چ جۆره‌ توندوتیژییه‌کت به‌رامبه‌ر کراوه‌؟

1 جه‌سته‌یی و لێدان %20.

2 رۆحی وبرینداركردن به‌قسه‌ و سووکایه‌تی %45.

3 ئابووری و گوشارخستن‌ %22.

4 دوورخستنه‌وه‌ له‌ خێزان و کۆمه‌ڵگا %13.

زۆرترين رێژه‌ى به‌شداران رووبه‌ڕووى جۆره‌ى دووه‌م بوونه‌ته‌وه‌ كه‌ توندوتيژى روحى و ده‌روونيه‌، له‌ ناو ئه‌و به‌شداربوانه‌شدا زۆرينه‌يان به‌ ڕێژه‌ى %50 دانيشتووى هه‌ولێرن و ئه‌نجامه‌كان ده‌ريده‌خه‌ن كه‌ له‌ سلێمانى زۆرينه‌ى به‌ رێژه‌ى %30ى به‌شداران رووبه‌ڕووى توندوتيژى جه‌سته‌يى و لێدان بوونه‌ته‌وه‌ و له‌ باره‌ى توندوتيژى ئابووريشه‌وه‌ زۆرينه‌ى به‌شدارانى هه‌ولێر رووبه‌ڕووى ئه‌و كێشه‌يه‌ بوونه‌ته‌وه‌.

توندوتیژی سێكسی

یازده: خۆت یان ژنانی ده‌وربه‌رت تووشی توندوتیژیی سێكسی بوونه‌؟

1 به‌ڵێ زۆرجار، به‌ڵام باسم نه‌کردووه‌ %22.

2 تووشی نه‌بووم، به‌ڵام ده‌زانم ژنانی دیکه‌ تووشی بوون %41.

3 له‌ پێوه‌ندیی نێوان ژن و مێردایه‌تیدا ئاساییه %16.

4 هیچ روانینێکی تایبه‌تم نییه‌ و بۆم روون نییه %21.

جێگه‌ى سه‌رنجه‌ به‌هۆى نه‌بوونى وشيارى تايبه‌ت به‌ مافه‌كانى ژن، %16ى ژنانى به‌شدار، بڕوايان وايه‌ توندوتيژى سێكس له‌ نێوان ژن و مێرددا ئاساييه‌ و به‌ رێژه‌ى %21يش هيچ زانيارييه‌كيان له‌و باره‌يه‌وه‌ نيه‌.

له‌ناو ئه‌و ژنانه‌ى پێيان ئاساييه‌ توندوتيژى سێكسى له‌ لايه‌ن هاوسه‌ره‌كانيانه‌وه‌ ئه‌نجام بدرێت، زۆرينه‌يان دانيشتوو دهۆكن و رێژه‌كه‌يان %19 يه‌ و له‌ سلێمانى رێژه‌كه‌يان %16 و له‌ هه‌ولێر كه‌مترين رێژه‌يه‌ كه‌ %14يه‌.

خەتەنە

دوازده‌: ئایا له‌ منداڵیدا خه‌ته‌نه‌ کراوی؟

1 به‌ڵێ %37.

2 نه‌خێر %54.

3 نازانم %7.

4 گومانم هه‌یه‌ %2.

هه‌رچه‌نده‌ زۆرينه‌ وه‌ڵاميان به‌ نه‌خێر داوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام جێى سه‌رنجه‌ كه‌ له‌ %7 به‌ نازانم وه‌ڵاميان داوه‌ته‌وه‌، به‌و پێيه‌ى ئه‌و رێژه‌يه‌ هيچ زانيارييه‌كيان له‌ باره‌ى جه‌سته‌ى خۆيانه‌وه‌ نيه‌، له‌و رێژه‌يه‌ى وتويانه‌ به‌ڵێ، زرينه‌يان نيشته‌جێى هه‌ولێرن و كه‌مترينيان له‌ دهۆكن.

ئه‌وانه‌ى وه‌ڵاميان به‌ نه‌خێر داوه‌ته‌وه‌ زۆرترينيان له‌ دهۆك و كه‌مترينيان له‌ هه‌ولێرن. به‌ڵام ئه‌وانه‌ى وه‌ڵاميان به‌ نازانم داوه‌ته‌وه‌ زۆرترينيان له‌ سلێمانين.

حاڵەتە ترسناكە باوەكان

سێزده‌: له‌ نێوان حاڵه‌ته‌ ترسناکه‌کانی کۆمه‌ڵگادا کامیان زیاتر باوه‌؟

1 خۆسووتاندنی ژنان باوتره‌ %25.

2 کوشتنی ژنان به‌ تاوانی شه‌ره‌ف باوتره‌ %20.

3 خۆسووتاندن و کوشتن، به‌بێ جیاوازی %46.

4 رێژه‌ی حاڵه‌ته‌کان که‌مه‌ و ریکلامه‌ له‌ لایه‌ن رێکخراوه‌کانی ژنانه‌وه‌ %9.

رۆڵى لایەنەكان لە باسكردنی توندوتیژی دا

چوارده: چ لایه‌نێک بۆ باس و ئاشکراکردنی توندوتیژی به‌رامبه‌ر به‌ ژنان رۆڵی گرنگتر و زیاتری بووه‌؟

1 حکوومه‌ت %15.

2 رێکخراوه‌کانی ژنان %36.

3 ژنان خۆیان هۆشیار بوونه‌ته‌وه %23.‌

4 میدیاکان %26.

له‌ كاتێكدا حكومه‌ت بودجه‌ى ئاوڕى جدى له‌ ژيانى رێكخراوه‌يى ژنان ناداته‌وه‌ و بودجه‌ى ده‌زگايه‌كى ژنانى وه‌ك ده‌زگاى وارڤينى بۆ ماوه‌ى زياتر له‌ 2 ساڵه‌ بڕيوه‌، به‌ڵام زۆرينه‌ى ژنانى به‌شدار ده‌ڵێن رێكخراوه‌كانى ژنان رۆڵيان بينيوه‌ له‌ ئاشكراكردنى توندوتيژى، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌رده‌خات كه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌ى له‌ باره‌ى رێكخراوه‌كانه‌وه‌ ده‌گوترێت ئه‌و رێكخراوانه‌ توانيويانه‌ په‌رده‌ له‌سه‌ر توندوتيژيه‌كان هه‌ڵبماڵن.

پەنا بۆ كێ دەبەی

پازده: له‌کاتی توندوتیژیدا کام لایه‌ن ئاگادار ده‌که‌یته‌وه‌؟

1 پۆلیس و لایه‌نی حکومی %16.

2 رێکخراوی ژنان و چالاکوانان %31.

3 یه‌کێک له‌ ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌که‌م %28.

4 که‌س ئاگادار ناکه‌مه‌وه‌ %25.

دەنگهەڵبڕین

شازده: گه‌ر ببیته‌ قوربانی توندوتیژی تا چ راده‌یه‌ک ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕی؟

1 به‌رده‌وام و خێرا ده‌نگهه‌ڵده‌بڕم %17.

2 هه‌ندێکجار ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕم %38.

3 زۆر که‌م ده‌نگ هه‌ڵده‌برم %32.

4 به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک باسی ناکه‌م %13.

لێره‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت زۆرينه‌ى ژنان يان زۆر كه‌م ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕن، ياخود به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك باسى ناكه‌ن. زۆرترين ژنى به‌شدار له‌ هه‌ولێر به‌ رێژه‌ى %7 وتويانى ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕم و له‌ دهۆك زۆرترين ژنى به‌شدار به‌ رێژه‌ى %28 وتويانه‌ ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕم. له‌ خانه‌ى (به‌هيچ شێوه‌يه‌ك باسى ناكه‌م) هه‌ولێر له‌ پێشه‌وه‌يه‌ و %15 وتويانه‌ به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك باسى ناكه‌م و سلێمانى به‌ رێژه‌ى %10 كه‌ كه‌مترينه‌ ئه‌و وه‌ڵامه‌يان هه‌ڵبژاردووه‌.

هۆشیاری بەرامبەر بە یاسا

حه‌ڤده: تا چ راده‌یه‌ک ئاگاداری له‌ ‌بوونی یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به‌ ژنان له هه‌رێمی کوردستان؟

1 تا راده‌یه‌کی باش ئاگادارم %11.

2 له‌ هه‌ندێ بابه‌ت و ناوه‌رۆکی ئاگادارم %18.

3 ته‌نها ده‌زانم وه‌ها یاسایه‌ک‌ هه‌یه‌ %28.

4 به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک ئاگاداری نیم %43.

كه‌واته‌ كه‌مترين رێژه‌ى ژنانى به‌شدار ئاگادارى بوونى ياساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتيژين و ئه‌مه‌ش ده‌ريده‌خات كه‌ دامه‌زراوه‌كانى حكومه‌ت و بانگه‌شه‌كانى بايه‌خدان به‌ پرسى ژن ته‌نيا رووكارێكى راگه‌ياندييان وه‌رگرتووه‌ و دانه‌به‌زييون بۆ ناو كۆمه‌ڵگه‌ و حكومه‌ت و دامه‌زراوه‌كانى ته‌نيا له‌ كۆڕو كۆنفرانسه‌كاندا وه‌ك بانگه‌شه‌يه‌ك باسى ده‌ستكه‌وتى گه‌وره‌ بۆ ژن ده‌كه‌ن و ئه‌وه‌ى ئه‌وان به‌ ده‌ستكه‌وتى گه‌وره‌ هه‌ژمارى ده‌كه‌ن، ژنان به‌ رێژه‌ى %43 لێى بێ ئاگان و به‌ رێژه‌ى %28يش ده‌لێن ته‌نيا بيستوويانه‌ وه‌ها ياسايه‌ك هه‌يه‌.

له‌ رووى شوێنه‌وه‌ له‌ سلێمانى وه‌ڵامى پرسيارى يه‌كه‌م (تا راده‌يه‌كى باش ئاگادارم) پله‌ى يه‌كه‌مى هه‌يه‌ و له‌ هه‌ولێر كه‌ ساڵانه‌ حكومه‌ت چه‌ندين كۆڕ و كۆنفرانسى تايبه‌ت به‌ ژنان ئه‌نجامده‌دات و قورساى حكومه‌تى لێيه‌ ته‌نيا به‌ رێژه‌ى %4 وتوويانه‌ باش ئاگادارم.

ئه‌وانه‌ى وه‌ڵامه‌كه‌يان (به‌هيچ شێوه‌يه‌ك ئاگادارى نيم)يان داوه‌ته‌وه‌، زۆرترينيان به‌ رێژه‌ى %54 نيشته‌جێى هه‌ولێرن و %38يان نيشته‌جێى سلێمانى و %36يان نيشته‌جێى دهۆكن. كه‌واته‌ دووباره‌ زۆرينه‌ى ژنانى پايته‌خت هيچ ئاگادارييه‌كيان له‌ باره‌ى ياساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتيژى نيه‌.

سوودوەرگرتن لە یاسا

هه‌ژده: بینیوته‌ ژنێک له‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژیی دژ به‌ ژنان سوودی وه‌رگرتبێت؟

1 زۆرم بینیوه‌ %9.

2 که‌م تا کورتێک بینیومه‌ %24.

3 به‌ ده‌گمه‌ن بینیومه‌ %25.

4 قه‌ت نه‌مبینیوه‌ %42.

دووباره‌ جێى سه‌رنجه‌ له‌ باره‌ى وه‌ڵامى چواره‌مه‌وه‌ (قه‌ت نه‌مبينيوه‌) ژنانى پايته‌خت له‌ ريزى يه‌كه‌مدان و به‌ رێژه‌ى %51 هه‌رگيز نه‌يانبيوه‌ ژنێك سوود له‌ ياساكه‌ وه‌ربگرێت و له‌ سلێمانى به‌ رێژه‌ى %41 ئه‌و وه‌ڵامه‌يان هه‌ڵبژاردووه‌ و له‌ دهۆكيش به‌ رێژه‌ى %31 ئه‌و وه‌ڵامه‌يان داوه‌ته‌وه‌.

یاسا ژن دەپارێزێت

نۆزده: ئایا ده‌توانرێ به‌ یاسا پارێزگاری له‌ مافی ژن بکرێت و رێگه‌ له‌ توندوتیژی بگیرێت؟

1 زۆر ده‌توانێ %23.

2 تا راده‌یه‌ک ده‌توانێ %33.

3 که‌م ده‌توانێ %34.

4 ناتوانێ %10.

ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ين ده‌بينن زۆرينه‌ى ره‌هاى به‌شداران بڕوايان وايه‌ كه‌ ياسا زۆر ناتوانێت ژنان بپارێزێت و ته‌نيا %23 وتوويانه‌ زۆر ده‌توانێت.

یاسا و یەكسانی ژن و پیاو

بیست: ئایا پێتوایه ژن و پیاو له‌ به‌ر ده‌م یاسادا یه‌کسانن؟

1 نه‌ خێر، یه‌کسان نین %39.

2 به‌ڵێ، یه‌کسانن %18.

3 هه‌ندێجار یه‌کسانن %34.

4 نازانم %9.

زۆرينه‌ى به‌شداران بڕوايان وايه‌ ژن و پياو له‌ به‌رده‌م ياسادا يه‌كسان نين و ته‌نيا رێژه‌يه‌كى كه‌م كه‌ %18 يه‌ بڕوايان به‌وه‌ هه‌يه‌ ژن و پياو يه‌كسانن.

له‌ رووى شوێنه‌وه‌ به‌شدارانى سلێمانى به‌ رێژه‌ى زۆرترين كه‌ %51 ه‌ بروايان وايه‌ يه‌كسان نين، ئه‌وانه‌ى ده‌شڵێن يه‌كسانن له‌ هه‌ولێر زۆرترينن و به‌ رێژه‌ى %29 وتويانه‌ به‌ڵێ يه‌كسانن و له‌ باره‌ى ئه‌وانه‌ى وتويانه‌ هه‌ندێكجار يه‌كسانن دهۆك به‌ رێژه‌ى % 40 له‌ پله‌ى يه‌كه‌مدايه‌ و دهۆكيش به‌ رێژه‌ى %30 له‌ پله‌ى سێيه‌مدايه‌.

سزادان

بیست و یه‌ک: ئایا رازی ده‌بی پیاوانی بنه‌ماڵه‌که‌ت که‌ دژ به‌ تۆ توندوتیژییان کردووه‌ له‌‌ به‌ر ده‌م یاسادا سزا بدرێن؟

1 به‌ڵێ رازی ده‌بم % 36.

2 نه‌خێر رازی نابم % 26.

3 نازانم % 38.

به‌م پێيه‌ زۆرينه‌ى به‌شداران نازانن ئايا رازى ده‌بن له‌به‌رده‌م ياسادا پياوان بنه‌ماڵه‌ سزا بدرێن، ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ ژنان به‌ هۆى سزادانى پياوانى بنه‌ماڵه‌كانيانه‌وه‌ ره‌نگه‌ رووبه‌ڕووى كێشه‌ى زياتر ببنه‌وه‌. ئه‌وانه‌ى وتويانه‌ (به‌ڵێ رازى ده‌بم) زۆرينه‌يان به‌ رێژه‌ى %43 نيشته‌جێى سلێمانين و به‌ رێژه‌ى % 27 يش له‌ هه‌ولێرن كه‌ كه‌مترين رێژه‌يه‌.

هه‌ر له‌و چوارچێوه‌يه‌دا ئه‌وانه‌ى وه‌ڵاميان به‌وه‌ داوه‌ته‌وه‌ كه‌ (نه‌خێر رازى نابم) زۆرينه‌يان به‌ رێژه‌ى % 38 نيشته‌جێى دهۆكن، % 25 يان نيشته‌جێى سلێمانى و % 20 يان نيشته‌جێى هه‌ولێرن. هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ى وتويانه‌ (نازانم) جێى سه‌رنجه‌ كه‌ زۆرينه‌ى ره‌هايان نيشته‌جێى هه‌ولێرن به‌ رێژه‌ى % 53.

سەرەوەری یاسا

بیست و دوو: پێتوایه‌ یاسای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژبه‌ ژنان، ده‌توانێ له‌ کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا جێگیر ببێت؟

1 به‌ڵێ ده‌توانێ %23.

2 نا، ناتوانێ %23.

3 ره‌نگه‌ بتوانێ % 42.

4 بۆچوونێکم نییه % 12.

ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن (به‌ڵێ ده‌توانێت) زۆرينه‌يان به‌ رێژه‌ى % 25 نيشته‌جێى سلێمانين و دواى ئه‌ويش به‌ رێژه‌ى %24 له‌ دهۆك و كه‌مترين رێژه‌ش له‌ هه‌ولێره‌ كه‌ % 21ه‌.

راسپاردە و رێگە چارەكان

راسپاردە و رێگەچارەكان بۆ كەمكردنەوەو بنبڕكردنی توندوتیژی دژ بە ژن ئامانجیكی نیشتیمانییە. هەر رێكخراوێكی كۆمەڵگەی مەدەنی، لایەنی حكومی و ‌بەڕێوەبەرایەتییەكی پەیوەندیداریش بەپێی ئەزموونەكانی خۆی هەوڵدەدات رۆڵێكی باش بگێڕێت. ئیمە لە ئەنجامی راپرسییەكەماندا بەم چەند خاڵە گەیشتووین كە دەیخەینە لای هەموو رێگە چارە و پیشنیارەكانی دیكەوە بۆ یارمەتیدانی باشبوونی بارودۆخی ژن لە هەرێمی كوردستان:

دەكرێ لە ئامێرە جیاوازەكانی وەك میدیا و راگەیاندنەكان كەڵك وەربیردرێت كە لە پرۆگرامە رۆژانەكاندا و وەك پەیامیكی رۆژانەی كورت لە چەند چركەدا روو لە ژنان بگوترێت كە ئەم یاسایە دەتپارێزێت.

شوێنە پەروەردەییەكان و زانكۆ و كۆلیژەكان دەتوانن رۆڵی هۆشیاركردنەوە و هاوكات پەرەپێدان بە مافەكانی ژنان و دەرخستنی ئەركی پارێزگاری ئەم یاسایە بگێڕن.

رێژەی ئاگاداربوونی ژن لە هەبوونی یاسایەكی پارێزەریان لە توندوتیژی لە ئاستێكی كەمدایە. لە یەكەمین هەنگاودا دەبێ هەڵمەت، هەوڵ، كەمپەین، وركشۆپ، یان تیمی كار دروست بكرێت بۆ ئەوەی ژنان لە هەبوونی وەها یاسایەك ئاگادار بكرینەوە.

بێئاگایی لە بوونی یاسایەكی پارێزەر وەك ئەوەیە كە ئەو یاسایە بوونی نەبێت. هەر بۆیە دەبێ ئەم راگەیاندنە بخرێتە بەرنامەی كاری هەمیشەیی لایەنە پەیوەندیدارەكان نەك بە شێوەی كاتی بێتە ئاراوە.

بردنە سەرەوەی متمانەبەخۆبوونی ژن هاوكاری پیاوانی پێویستە. هەروەها هەر هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی ئامادە لە ناو كۆمەڵگەدا بێ ویستی پیاو ئەستەم دێتە بەرچاو. تا پیاو نەیانهەوێت هاوكاری بكەن یان نەزانن چۆن هاوكاری بن لە كەمكردنەوەی توندوتیژیدا یان نەتوانن، ئامارەكانی توندوتیژی هەر روو لە هەڵشكان دەكات.

بانگهێشتی پیاوان و بەشداركردنیان لە پرۆسەی كەمكردنەوەی توندوتیژی دژی ژن، یەكێك لە گرنگترین ریگە چارەسەرەكانە.

بەپێی وەڵامەكان دەركەوت كە ژن، كۆمەڵگە و هەموو دابونەریتەكان و پاشان بنەماڵە و پیاوانی كۆمەڵگە بە هۆكاری سەرەكی توندوتیژی دەزانێت. ئەم نیگایە پێویستی بە چاكسازی هەیە. لە بەرامبەر وەها روانگەیەكدا پیویست دەكات كە رێژە‌ی متمانەبەخۆبوونی ژن زیاد بكرێت. بەشێوەیەك كە ئەوان باوەڕ بكەن كە دەتوانن لە گوشاری ئەم دابونەریتانە كەم بكەنەوە و هەروەها دەتوانن بەرامبەر بە هێزی ئەو بەشانە راوەستن و پارێزگاری لە خۆیان بكەن.

لەم راپرسیەدا دەركەوتووە كە ژن لە یەكەمین پلەدا متمانەیان بە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، كەواتە گەڕاندنەوەی متمانە و بردنەسەرەوەی ئاستی هۆشیاری و هەروەها هەوڵی گشتی بۆ سڕینەوەی توندوتیژی بەشیكی زۆری گرێدراوی چالاكی ئەم رێكخراوانەیە. بردنە سەرەوەی كوالیتی كار و شەفافیەت و پرۆفێشناڵبوونی رێكخراوەكان دەبێ باشتر بكرێت.

هەبوونی سیستمیكی چاودێری تایبەتی مافە یاساییەكانی ژن پێویستییەكی گرنگە.

رێژەیەكی بەرچاو لە ژن، باسیان لەوە كردووە كە متمانەیان بە جێبەجێكردنی یاساكان نییە، بە رێژەیەكی كەم بینیویانە كە ژنان بە یارمەتی یاسا بە مافەكانیان گەیشتبن. لەوەها فەزایەكدا كە پڕ لە بێ متمانەیی بێت سڕینەوەی ئەم خاڵە و دڵنیاكردنی ژنان لە رۆڵی یاسا و جێبەجێكردنی زۆر گرنگە.

رێكخستن و كردنەوەی دادگانی تایبەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوە توندوتیژی خێزانی ئەركێكی گرنگی دەسەڵاتە كە دەبێ زوو جێبەجێ بكرێت.

دەبێ هەواڵەكانی تایبەت بە یاسا، هەبوونی دادگای تایبەت، بوونی پارێزەر و ئاستەنگەكانی بەردەمی بە شەفافیەت و بێ سانسۆركردن باس بكرێت و ئەندامانی كۆمەڵگە ئاگاداری قۆناغەكانی جیبەچیكردن یان نەكردنی یاساكان بن.

ناساندن:

دەزگای وارڤین بۆ پرسەكانی ژن، دەزگایەكی ناحكومی قازانج نەویستە، ساڵی (2009) دامەزراوە، ئامانجی خستنەڕووی واقیعی ژن و بەرگریكردن لە ماف و ئازادییەكانی ژنانە و لە رێگەی پڕۆژەكانییەوە، كە لەناو توێژە جیاجیاكانی كۆمەڵگەی كوردی و عێراقیدا ئەنجامیاندەدات، كار بۆ هێنانەدی یەكسانی و نەهێشتنی جیاكاری رەگەزی دژ بە ژنان دەكات. ئۆفیسی سەرەكی لەهەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانە و به‌ بڕيارى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ 7ى ئازار – مارسى 2011 بودجه‌ى بڕدراوه‌ و به‌ هاوكارى رێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تييه‌كان درێژه‌ى به‌ چالاكييه‌كانى داوه‌ و بۆ رووماڵكردنی رەوشی ژنانی هەرێم و عێراق، خاوندارێتی لەماڵپەڕی هەواڵ و زانیاری (warvin.org) دەكات، كە بە هەرسێ زمانی (كوردی، عەرەبی، ئینگلیزی) هەواڵ و زانیارییەكانی بڵاودەكاتەوە.

بۆ په‌يوه‌ندى:

Warvin.press@yahoo.com

warvinorg@gmail.com

پوخته‌كردن و كورتكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر نووسينى (ئه‌رسه‌لان ره‌حمان)

 http://www.penusakan.com/rangala/16137-2013-08-01-23-12-33.html